ሰሞኑን የዐድዋ ድል መታሰቢያ 121ኛ ዐመት የሚዘከርበት ወቅት ነው። በፍቃዱ ዘኀይሉ የተሰኘ ከታቢ (blogger) “Bilisummaa adda-ዋ!“ በተሰኘ እና በድረ ገጽ እና በፌስ ቡክ በተሰራጨ አነጋጋሪ ጽሑፉ ስለ ዐድዋ ድል እና ስለ ምኒልክ አመራር ብዙ ቢልም በተለይ ኹለቱ ትርክቶች የሚጐረባብጡ፤ ፈራቸውን የሳቱ ኾነው ስላገኘኹዋቸው እነሱ ላይ ሀሳቤን ማካፈል ወደድኩ።
ኹለቱ የበፍቃዱ ዘኀይሉ “Bilisummaa adda-ዋ!” ትርክቶች፤
1) የዐድዋ ድል በታሪክ አጋጣሚ የተከሰተ ነው እና
2) ዐድዋ የጨቋኝ ምርጫ የተሰኙት ናቸው።
ኹለተኛው ትርክት ቃል በቃል ባይኾንም የዐድዋ ጦርነት የኢትዮጵያ ሕዝብ ከነጭ ጨቋኝ የጥቁር ጨቋኝ መርጦ የተዋጋበት እንጂ የዐድዋ ጦርነት ሕዝቡ ለነጻነት የተዋጋበት ጦርነት አይደለም ነው። በትክክል ተረድቼው ከኾነ በፍቃዱ መነሻ ሀሳቡን ያገኘው ከ 2012 የታምራት ነገራ ጽሑፍ ነው። የኔ አቋም በአጭሩ በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ዲሞክራቲክ የኾነ ሥርዐት ያለው መንግሥታዊ አስተዳደር ኖሮ ስለማያውቅ የዐድዋ ጦርነትና ድል ተነጥሎ ጭቆና የሚለው ቃል ሊለጠፍበት አይገባም ነው። ጣሊያን ሊጨቁነን አይደለም የተዋጋን፣ ባሪያ ሊያደርገን ሊያጠፋን እንጂ! ይህን ደግሞ አንዴ አይደለም ደግሞ ደጋግሞ አሳይቶናል። ጭቆናና ባርነት ብሎም መጥፋት ለየቅል ናቸው፤ መዛነቅ የለባቸውም። ባርነት የአገዛዝ ሥርዐት አይደለም፤ የሕልውና የመኖርና ያለመኖር ጉዳይ ነው። በድምዳሜው ኹለቱም ታምራትም ኾነ በፍቃዱ የተሳሳተ ትርክት አራምደዋል። ሊያርሙ ይገባል።
ወደ ዋናው እና በፍቃዱ ደግሞ ደጋግሞ ስላለው የብዕር ወለምታ አይደለም ወዳሰኘኝ ጉዳይ ለመንደርደር የበፍቃዱን ኹለት ዐረፍተ ነገሮች ልጥቀስ፤ በአንዱ አንቀፅ “ዳግማዊ ምኒልክ በታሪክ አጋጣሚ የዐድዋ ድል የተበሰረበትን ጦርነት በንጉሠ ነገሥትነት መርተዋል።” ይህ የአንቀጹ የመነሻው ዐረፍተ ነገር ሲኾን፣ ወረድ ብሎም በሌላ አንቀጽ አምስተኛ ዐረፍተ ነገሩ ዳግማዊ ምኒልክ “በታሪክ አጋጣሚ የዐድዋ ድል ባለቤት ኾነዋል” ይለናል።
ሲጀመር የዐድዋ ድል የኢትዮጵያ ሕዝብ ድል ነው። ይህንን ድል ምኒልክ እንደ ንጉሠ ነገሥትነታቸው መርተዋል። በቦታው ምኒልክ እንደ ንጉሠ ነገሥት፣ እንደ መሪ፣ እቴጌ ጣይቱ ሌሎችም የዘመኑ መሪዎች ስብዕና፣ አመራር እና ቁርጠኝነት ባይኾን ኖሮ የዐድዋን ጦርነት አናሸንፍም ነበር ብዬ አፌን ሞልቼ በመረጃም በማስረጃም አስደግፌ ደግሜ ደጋግሜ ልል እችላለኹ። ዐድዋ -ዐምባ አላጌን ለማሸነፍ ሻለቃ ቶዜሊን ሳይኾን ገብርዬን መኾን ግድ ይላል፤ ዐድዋ መቀለን ለማሸነፍ ሻለቃ ጋሊያኖን ሳይኾን ጣይቱን፣ አባተን፣ ባልቻን መኾን ግድ ይላል፤ ዐድዋ -ዐድዋን ለማሸነፍ ጄኔራል ባልዲሰራ፣ ጄኔራል አልበርቶኒ፣ ጄኔራል ዳቦርሚዳ፣ የጣሊያንን ጦር፤ ባንዳው አስካሪን ሳይኾን ምኒልክን- መኮንንን- ታፈሰን፣ መንገሻን፣ አሉላን፣ አውዐሎምን፣ የኢትዮጵያን ሕዝብ መኾንን ግድ ይላል።
ከዐፄ ምኒልክ በቀደሙትና በተከተሉት ነገሥታት የተመሩት ጦርነቶች እናም የኢትዮጵያ ሕዝብ በታሪካችን ተሸናፊ ነው የኾኑት የኾንነው፤ በዐፄ ቴዎድሮስ አመራር በእንግሊዝ፣ በዐፄ ዮሐንስና በንጉሥ ተክለ ሃይማኖት አመራር በደርቡሾች፣ በዐፄ ኀይለ ሥላሴ አመራር በጣሊያን የዐፄ ዮሐንስ ከግብፆች ጋራ ጦርነቶች ሲቀር። ስለዚህ ታሪካችን ሽንፈትን እንጂ አሸናፊነትን አያሳየንም።
አጋጣሚ የሚለውን ትርክት ማብራራት የነበረበት በፍቃዱ ቢኾንም ትልቅ ግድፈት መኾኑን ለማሳየት የዐድዋ ጦር በአግባቡ የታቀደ፤ የተወጠነ፤ ብዙ የተደከመበት፤ የተለፋበት የኢትዮጵያ ሕዝብ ውጤት ነው ባይ ነኝ።
ዝርዝሩን በሰፊው መጻፍ ባልችልም በተለያዩ ጽሑፎች እንደምናነበው የኢትዮጵያ ሕዝብ ከጣሊያን ጋራ ጦርነት እንደሚገጥም አስቀድሞ ግንዛቤ ነበረው። ለዚህም ሕዝቡም ኾነ መሪው ለጦርነቱ እንደተዘጋጀበት የምናውቀው፤
1)እያንዳንዱ ንብረት የነበረው ሕዝብ ጥሬ ገንዘብ አዋጥቶ ከጣሊያን የተበደርነውን ዕዳ ከፍሏል።
2)ከዕዳ ክፍያ በተረፈው እና ከግብር በተገኘው ተጨማሪ ገንዘብ የጦር መሣሪያዎች ከጣሊያን ሳይቀር ተሸምተው ወደ ሀገራችን ገብቷል። እንዲሁም ተዘፍኗል፤
ባመጣው ወጨፎ ባመጠው እርሳስ
ተፈጠመ ጣሊያን አበሻ እንዳይደርስ
3)ለጦርነቱ ዝግጅት ከጦርነቱ አስቀድሞ ከጦርነት መሪዎች በተለይ በእቴጌ ጣይቱ እና መሰል አመራሮች ዘንድ የጣሊያን ደጋፊዎች ወሬ አቀባዮች ሰላዮች ዘመዶቻቸው ሳይቀሩ ከሀገር እንዲባረሩ፤ እንዲወገዱ ተደርጓል።
4)በዐፄ ምኒልክና አብረዋቸው በዘመቱ ሌሎች የጦር አዝማቾች መካከል ምክክር፤ የውሳኔ ሓሳብ አካኼድ በድምጽ ብልጫ ሳይኾን በአጠቃላይ ስምምነት ነበር። ይህም እያንዳንዱ ወገን አስተዋፅኦ እንዲያደርግ የበኩሉን ድርሻ አበርክቷል። እንደ አስረጅም፦የኢትዮጵያ ጦር የመቀሌውን የጣሊያን ጦር እስከምሽጉ ዘልቆ ሊዋጋ ተወስኖ በሞተ ሰዓት ራስ መንገሻ ደርሶ የውሳኔውን ሃሳብ አስቀይሯል። ይቺ ጉዳይ ብታንስም በጦርነቱ መሪዎች መካከል የነበረውን መናበብ እና የሀሳብ ፍሰት (communication) አመላካች ነው።
5)ከጦርነቱ በፊትም፣ በጦርነቱ ወቅትም የተነሱ የውስጥ ግጭቶች ከሞላ ጐደል በመቻቻል እና በዕርቅ መፍትሔ (conflict resolution) እየተበጀላቸው የኹሉም ሰው ሀሳብ ጦርነቱ ላይ እንዲያተኩሩ ኾኗል።
6)በጦርነቱ ወቅትም ቢኾን፤
6.1 የጣሊያን ሀገር-በቀል ሰላዮች እንዲከዱና መልሰውም ጣሊያንን አደናጋሪ መረጃዎች እንዲያደርሱት ተደርገዋል። ይህ የዛሬ 121 ዓመት ሳይኾን የዛሬም የጦርነት ሳይንስ ነው።
6.2 የጣሊያን የመቀሌን ምሽግ ለማስለቀቅ ከውጊያ ይልቅ ዘዴ ተቀይሶ (strategy and tactic) ከዘጠኝ መቶ በላይ ኢትዮጵያውያን በሦስት የጦር አዝማቾቻቸው ሕይወታቸውን ገብረው የውሀ ምንጭ በመያዝ በመድፍ ያልተበገረውን የጣሊያንን እንዳኢየሱስ-መቀለ ምሽግ አስለቅቀዋል።
6.3 ዐድዋና አዲግራትም ተመሳሳይ እርምጃዎች ተወስደው ነው የኢትዮጵያ ጦር በዋናው የጦር አዝማች የዳግማዊ ምኒልክ አመራር ለዚህ ድል የበቃነው።
ይህ ድል የታሪክ አጋጣሚ አይደለም፤ ታስቦ፤ ታቅዶ፤ መስዋዕትነት ተክፍሎበት በጦር ሜዳም የምዕራብ ዓለሙን የጦር ትምህርት የተማሩ በጄኔራሎች የሚመራውን የጣሊያንን ጦር ከጨዋታ ውጪ በማድረግ ነበር በኢትዮጵያ ሕዝብ በድል አድራጊነት የተጠናቀቀው። ይህ ግንዛቤ ሊወሰድበት ይገባል። ጥያቄም ማስነሳት የለበትም።
“የታሪክ አጋጣሚ ነው”፤ “የጨቋኝ ምርጫ ነው” ትርክቶች ሳይኾን ሊጠየቅ፣ ልንነጋገር የሚገባን ባይኾን እንደበቀደሙት እና እንደተከተሉት ነገሥታት የተመሩት ጦርነቶች መሸነፍ ነበረብን። ይህ እንደ ምርምር መላምት መጠየቅ ያለበት አግባብ ጉዳይ ነው። ይህ ከኾነ ለምን እንዳልተሸነፍን “የታሪክ አጋጣሚ” የሚለው ትርክት ሊገልጸው አይችልም፤ ዝርዝር ምክንያቶቹን ከረምረም ብለን ብንመለስባቸውስ?
እንኳን ለ121ኛው የዐድዋ ድል በዐል አደረሰን!
ለአስተያየቶቻችኹ <danlinet@yahoo.com>
