ዘ ኢኮኖሚስት ቅዳሜ ማርች 1ቀን 2024
በታዋቂው የቢቢሲና የእንግሊዝ የውጭ ጉዳይ መስሪያ ቤት ባልደረባ በሆነው ማርቲን ፕላውት የተፃፈ ስፊ ፅሁፍ ለንባብ እብቅቶ ነበር። ይህንኑ ፅሁፍ ሙሉውን ተርጉመን ለንባብ አቅርበነዋል።
የኢትዮጵያን ጠቅላይ ሚኒስትር አብይ አህመድን የሚመኙዋትን ኢትዮጵያን በጨረፍታ ለማየት ጎብኚዎች በአዲስ አበባ ዋና ከተማ በትውልደ ኢትዮጵያዊው፣ በዜግነቱ ስዊድናዊው የሆነውና በአሜሪካን ሀገር ዝናን ያተረፈው ሼፍ ማርከስ ሳሙኤልሰን አዲስ ሬስቶራንት በጎብኚዎች ተመራጭ ሆኗል።
በምስራቅ አፍሪካ በርዝመቱ ተወዳዳሪ በሌለው የኢትዮጵያ ንግድ ባንክ ዋና መስሪያ ቤት ህንፃ 47ኛ ፎቅ ላይ ከሚገኝው ሪስቶራንቱ ውስጥ የሚስተናገዱ ተመጋቢዎች በመስኮት ረጃጅም ህንጻዎችን እና በመላ ከተማዋ በአብይ አገዛዝ እየተገነቡ ያሉትን አንጸባራቂ መሰረተ ልማቶች ይመለከታሉ። ሬስቶራንቱ ዙሪያ ገባው ሲታዩ ጠቅላይ ሚንስትሩ ኢትዮጵያ እንድትሆን የሚፈልጋትን ሀገር፣ ዘመናዊ፣ አንጸባራቂ እና ሀብታም ሊያደርጋት እንደሚሻ የተናገረውን እውን እየሆነ ነው ብሎ ሊያስብ ይችል ይሆናል።
በመሬት ላይ ያለው እውነታ ግን ብዙም ማራኪ አይደለም። በትግራይ የሁለት አመት በተካሄደ አውዳሚ ጦርነት በመቶ ሺዎች የሚቆጠሩ ሰዎች ተገድለዋል የክልሉን ኢኮኖሚ ወድሟል።
አቢይ አህመድ በ2018 ስልጣን ሲይዝ የጀመረውን ሊጨርስ ይችላል? ሲሉ ጥርጣሬቸውን ለገለፁ ወገኖች መጨረስ ብቻ አይደለም የሃገሪቱን ኢኮኖሚንም እንደሚያሻሽሉ የቅርብ ሰዎቻቸው በነበራቸው ተስፋ ላይ ተመርኩዘው ይከራከሩ ነበር።
ይህንን የብዙዎች ተስፋን ለመደገፍ የአለም የገንዘብ ድርጅት ለኢትዮጵያ በመጋቢት ወር መጨረሻ ላይ ብድር ሊፈቅድ ይችላል። ነገር ግን በሀገሪቱ ያለው የአለመረጋጋት እና ብጥብጥ በአፍሪካ ውስጥ በጣም ተፅዕኖ ፈጣሪ – አወዛጋቢ ለሆነው- ፖለቲከኞች ለአንዱ ለአብይ እህመድ ትልቅ ችግር እየፈጠረ ነው። ብዙ ጊዜ ለቀሪው አህጉር ሞዴል ሆኖ የሚታይ ተስፋን ስንቃ የነበረች ሀገር በድንገት ማስፈራሪያ ሊሆን ይችላል።
እ.ኤ.አ. ከ 2004 እስከ 2017 በሀገር አቀፍ ደረጃ የተካሄደ መንግስታዊ የመዋዕለነዋይ ፍሰት የኢትዮጵያ የሀገር ውስጥ ምርት ዕድገት (GDP) በአመት ከ 10% በላይ እንዲያድግ ረድቷል፣ ይህም በአለምአቀፍ ደረጃ ከኳታር ቀጥሎ ኢትዮጵያ እንድትቀመጥ እድርጎታል ። ነገር ግን በመንግስት የሚከተለው አሰራር አያሌ ቀውሶችና መንገራገጭን አስከትሏል።
ባለ ሁለት አሃዝ የዋጋ ግሽበት፣ የህዝብ ኑሮ ላይ ጫናን የሚፈጥር የዋጋ ንረትና የገንዝብ የመግዛት አቅም መቀነስእና የውጭ እርዳታና የብድር መቀነስ እና የውጪ ምንዛሪ እጥረት በመንግስት ኩባንያዎች ምርታማነትን እንዲቀንስና ህልውናቸውን ለአደጋ ያጋለጠ ኢኮኖሚያዊ ቀውስን አስከትሎል።
ገዥው ፓርቲ ኢህአዴግ የሚያራምደው አፋኝ ኢዲሞክራሲያዊ አገዛዝ፣ ኢ ኢኮኖሚውን ነፃ በማድረግ ድክመቶችን በማስተካከል ላይ እያለ ነው አብይ አህመድ ወደስልጣን ያመጣው ህዝባዊ ተቃውሞ የተቀስቀስው።
ጠቅላይ ሚንስትር አብይ አህመድ ወደ ስልጣን ከመጡ በኃላ በሥራ ላይ ያዋሉት ሀገር በቀል የኢኮኖሚ ፖሊሲዎችና አቅጣጫዎች ለአለፉት ሃያ አመታት ብመሠረተ ልማት እውታራት ዝርጋታና በትምህርት ዘርፍ ከታየው የበለጠ በርካታ ስኬቶችን ለማስመዝገብ መቻላቸውን ባለሥልጣናቱ ሲናገሩና ስለትክክለኛነቱ ይከራከራሉ። እንደ ባለስልጣናቱ ትንተና ለግሉ ዘርፍ የሚሰጠው ብድር ጨምሯል፣ መንግሥት ለሳፋሪኮም የሞባይል ስልክ ፈቃድ በመሸጥ በመንግሥት የሚተዳደረውን የኢትዮ ቴሌኮም ሞኖፖሊ እንዲያበቃ የሚያስችል ፋናወጊ እርምጃ ወስዶል። የኬንያ ኩባንያ ጋር በአለው ውድድር የዲጂታል ክፍያዎችን እድገት አፋጥኗል። ሌሎች በርካታ የለውጥ ተግባራትን ለማከናወን በመንቀሳቀስ ላይ እያለ ነው የሰሜኑ ፍልሚያ 2020 የተቀሰቀሰው።
በአሁኑ ወቅት የትግራይን ክልላዊ አስተዳደር የሚመራው ጌታቸው ረዳ “በኢኮኖሚ ዘርፍ ላይ ያለው ለውጥ እዚህ ግባ የሚባል አይደለም” ብሏል። በመቀሌ ወጣቶች ከሀገር እንዴት መውጣት እንደሚችሉ ያሴራሉ። ከትግራይ ዋና ከተማ ውጭ ነገሮች በጣም የከፋ ናቸው። በጦርነቱ ወቅት ከኢትዮጵያ መከላከያ ሰራዊት ጋር በመተባበር ከኤርትራ የመጡ ወታደሮች በዉቅሮ፣ ምስራቃዊ ትግራይ የሚገኘውን የሴማያታ ዲሜንሽን ስቶንስ ፋብሪካን ካወደሙ ሦስት አመት ሊሞላው ነው፤
ትናንት ይህ ሊሆን የሚችል እይመስልም ነበር።
ግራናይት የሚቆርጡ ማሽኖች በተጣመመ ብረት ቁርጥራጭ ክምር ውስጥ ይገኛሉ። ጣሪያው በጥይት የተበሳሳ ነው፣ የማለፊያ ጊዜ ብቸኛው ምልክት ወለሉ ላይ የወፎች አር ቁልል ነው። የተሰባበረው የፋብሪክው የመስኮት መስተወት ሲታይ ሥራ አየተሰራበት እንዳልሆነ ያመለክታል። ከጦርነቱ በፊት ፋብሪካው 500 ሠራተኞች ነበሩት። ድንጋዩ በአዲስ አበባ ውስጥ ባሉ ብዙ ሕንፃዎች ውስጥ የፋብሪካውን ምርት ተጠቃሚዎች ነበሩ። በርካታ የምርት የማምረት ትዕዛዞች ነበሩ።
ካልተሟሉ ትዕዛዞቹ መካከል ከብሔራዊ የሳይበር ደህንነት ኤጀንሲ አንዱ ነው። የፍብሪካው ፋይናንስ ሥራ አስኪያጅ ሃዱሽ ሃይሉ “እያንዳንዱ ማሽን ወድሟል፣ ሁሉም ነገር ተዘርፏል” ብለዋል።
ከትግራይ ባሻገር ያለው ጦርነት ያስከተላቸው ውጤቶች አሉ። ለምሳሌ በአዳማ፣ በኦሮሚያ ክልል ውስጥ በሚገኘው አንቴክስ ጨርቃጨርቅ፣ የልብስ ስፌት ማሽኖች ስራ ላይ እያሉ ድምፃቸው በፋብሪካው ዙሪያ ያስተጋባል። በግሎባል ፍሮንትየር የማኑፋክቸሪንግ ኩባንያ ተጠቃሽ ሊሆን ይችላል፤ አንቴክስ ለምዕራባውያን ሸማቾች ልብስ የሚሠራ የቻይና ኩባንያ ነው።
ከአስር አመታት በፊት፣ ኢኮኖሚስቶች ኢትዮጵያን እንደ ቬትናም ወይም ባንግላዲሽ ያሉ የኤዥያ ታይገሮች እንደአደርጉት በርካታ ምርቶችን ወደ ውጭ ለመላክ የሚችል አቅም ኢትዮጵያ አላት፤ ቡኤዥያ የተመዘገበው ስኬት ለመድገም በአፍሪካ ምርጥ ተስፋ ያላት ሀገር ኢትዮጵያን አድርገው ይመለከቱት ነበር።
በወቅቱ ኢትዮጵያ ከቀረጥ ነፃ መብት ስለነበራት የፍብሪካው ምርቶች ወደ አሜሪካ ይድረሱላት ነበር። ከዝህም ተመራጭ የንግድ ፖሊሲ በተጨማሪም ርካሽ የሰው ጉልበት ዋጋ የሚከፈልባት ሀገር ነች። አንድ የኢትዮጵያዊ ልብስ ሠራተኛ ከባንግላዲሽ የልብስስፌት ሰራተኛ ደሞዝ ግማሹን እና የኬንያ አንድ አምስተኛውን ያገኝ ነበር። ስለዚህም ባለሀብቶች በኢትዮጵያ መዋዕለ ነዋይ ለማፍሰስ ይመርጡ ነበር። ከነዚህም አንዱ የባንግላዲሽ የአልባሳት ፋብሪካ ስራ አስኪያጅ አዚም መሀመድ አንዱ ነበሩ። ዛሬ ግን ተስፋ የቆረጡ ይመስላል።
እ.ኤ.አ. በ 2021 አሜሪካ ከ60-70% የአንቴክስ ደንበኞች መኖሪያ የሆነችው አሜሪካ፣ በትግራይ ደርሷል የተባለውን የሰብአዊ መብት ጥስት ሳብያ አሜሪካ፣ ኢትዮጵያን ከአጎዋ አስወጥታለች። ስለዚህ የምርት ስራው ተስተጉዋጎል። ይህንን ተከትሎ የኢትዮጵያ መንግስት ወታደራዊ ዩኒፎርም እንዲሠራ ዕድል የሰጠው ይህ የመንግስት ትእዛዝ ክፍተቱን ሙሉ በሙሉ አልሞላለትም።
ኢትዮጵያ አሁንም ቀጣዩ ባንግላዲሽ ልትሆን ትችል እንደሆነ ሲጠየቁ ሚስተር መሀመድ ቆም ብለው ሲያስቡ ቆዩና። “መሆን አለባት። ብዬ ባምንም አሁን ግን ምንም ማለት አልችልም። ብለዋል ።
ጦርነቱ አንዳንድ የማክሮ ኢኮኖሚ ችግሮችንም አባብሶታል። በ 2022 ብቻ የጨመረው እና ይፋዊ የጠቀሰው ወታደራዊ ወጪ በ 88 በመቶ ጨምሯል፣ ይህም ለበጎ አድራጎት ገንዘብን ቀንሶል። ወደ ውጭ የሚላኩ ምርቶች አነስተኛ፣ እንዲሁም የውጭ ቀጥታ ኢንቨስትመንት እና የባህር ማዶ ዕርዳታ አለመኖር የውጭ ምንዛሪ እጥረት እንዲፈጠር ምክንያት ሆኗል። ያ በአገር ውስጥ ምንዛሬ ላይ ጫና አሳድሯል፣ የብር የምንዛሬ ዋጋ በትይዩ ገበያ ላይ ያለውን ኦፊሴላዊ ዋጋ ግማሽ ዋጋ ነው።
አይኤምኤፍ በዚህ አመት የሸማቾች ዋጋ ከ 20% በላይ እንደሚጨምር ይገመታል። ውጤቶቹ በአዲስ መልክ በግማሽ የተጠናቀቁ ሕንፃዎች ዋጋ ላይ ሊታዩ ይችላሉ። የዋጋ ንረትን ለመከላከል እንደ ዋጋ ተመን እና ገንቢዎች የማንኛውም የ አለም ገንዘብ ድርጅት የኢትዮጵያ መንግስት የሚደርሱት ስምምነት አካል ይሆናሉ ብለው የሚገምቱት የብር ኦፊሴላዊ ዋጋ መቀነስ ነው።
ነገር ግን ህንጻቸውን ለመጨረስ የሚያስፈልጉትን ቁሳቁሶች ለማስገባት ዶላር ለማግኘት እየታገሉ ነው። የአቢይ አጋሮች የማክሮ ኢኮኖሚ ችግሮች ቢኖሩም እና ከጥቅም ውጪ ያሉ ተቃውሞዎች ቢኖሩም ሪፎርምን በመግፋት እንደሚሳካላቸው ይከራከራሉ። በህዳር ወር መንግስት ቻይናን ጨምሮ በኦፊሴላዊ አበዳሪዎች ምክንያት ክፍያዎችን ለሌላ ጊዜ ለማስተላለፍ ስምምነት ላይ ደርሷል። በታህሳስ ወር በሚከፈለው የ 1 ቢሊዮን ዶላር ብድር ላይ ከንግድ አበዳሪዎች ጋር ያለውን ተመሳሳይ ይክፍያ ጊዜን ለማስረዘም ወለድን ለመቀነስ ተስፋ ያደርጋል።
ባለሥልጣናቱ ከአይኤምኤፍ የሚወጣው ዶላር የምንዛሬ ዋጋ ማሻሻያዎችን ተግባራዊ እንዲሆኑ ተስፋ ያደርጋሉ። አቢይ በበኩሉ ለኢትዮጵያ የወደፊት እጣ ፈንታ ወሳኝ ናቸው ብለው የሚያዩትን የቱሪዝም እና ይሆቴልና ሪዞርት ኢንዱስትሪዎች በማስተዋወቅ ተጠምደዋል። በማህበራዊ ሚዲያ ሀገሪቱን የስንዴ ላኪ ለማድረግ እና የሻይ ምርትን በእጥፍ ለማሳደግ ያደረገውን ተነሳሽነት እንቅስቃሴ ፍሬ ያፍራ አይፍራ ለመናገር እይቻልም።
ነገር ግን አለመተማመን ለገበሬዎች አስቸጋሪ እያደረገ እና የበዓል ሰሪዎችን ያስወግዳል። በኦሮሚያ እና አማራ ክልሎች ውስጥ እዚህም እዚያም ወታደራዊ ግጭቶች ተባብሰዋል ። የሰዎች እገታና ጠለፋዎች የንግድን እንቅስቃሴዎችና ከቦታ ወደቦታ መንቀሳቀስን በማስተጉዋጎል ላይ ነው።
ባለፈው አመት የናይጄሪያ ቢሊየነር አሊኮ ዳንጎቴ ንብረት የሆነው የሲሚንቶ ፋብሪካ በደርዘን የሚቆጠሩ ሰራተኞች ተወስደዋል፤ ታግተዉበታል።
ላኪዎች ለውጭ ገበያ የሚያቀርቡትን ምርት ማጉዋጉዋዝ ከባድ እየሆነ መጥቷል ይላሉ። ልክ እንደ ብዙ የአፍሪካ መሪዎች ፣ የአብይ አህመድ ከፖሊሲ አውጪዎች የበለጠ የደላላነት ንግድ ክህሎት ያለው ነጋዴ ይመስላል ። በጥር ወር ላይ የሶማሊያን ሉዓላዊነት ወደጎን በመተው የዚያች ሀገር አካል የሆነችውን የሶማሌላንድን ሉዓላዊነት እውቅና መስጠት፣ በባህር ዳርቻ ላይ መሬት በመከራየት፣ ለረጅም ጊዜ የቆየውን የኢትዮጵያ አላማ እንደሆነ እንደሚገነዘብ በመግለጽ ጎረቤት ሶማሊያን አስቆጥቷል።
የታላቁ ህዳሴ ግድብ በመባል የሚታወቀው በአባይ ወንዝ ላይ እየተገነባ ያለ ትልቅ ግድብ ግብፅን እያናደደ ነው። ነገር ግን ደፋር ወይም ፣ ተቺዎች ፣ ግድየለሾች — እንደነዚህ ያሉት እንቅስቃሴዎች የፖለቲካ ልሂቃንን በማነቃቃት እና ቁጣን በማጥፋት ኢኮኖሚውን የማሻሻል ስራ ካለው የበለጠ ከባድ ውጣ ውረድና ስራ ይጠይቃሉ ።ውጤቱም ተመሳሳይ አይደለም።
አቢይ ወደ ስልጣን ከመጣበት ጊዜ ጀምሮ ብዙዎች በእሱ ውስጥ ማየት የሚፈልጉትን አይተዋል-ሊበራል ተሐድሶ፣ ነፃ ገበያ ፣ ሰላም ፈጣሪ። እንደ እውነቱ ከሆነ፣ በማርከስ ሳሙኤል ሰን አዲስአበባ ውስጥ የከፈተው ሪስቶራንት እንደሚቀርበው ምግብ ሁሉ፣ እሱ የተፅዕኖዎች ውህደት ነው። ጠቅላይ ሚንስትር አቢይ እህመድ ከቻይና ተሐድሶ አራማጅ ዴንግ ዢኦፒንግ ጋር ያወዳድራል።
አንድ ነጋዴ በጴንጤ ቆስጤሪያሊዝም “የአዎንታዊ አስተሳሰብ ኃይል” የተነሳሳ ነው ይላል። ሌላው የተባበሩት አረብ ኢምሬትስ መሪ ከሆነው መሀመድ ቢን ዛይድ ጋር በሜጋ ፕሮጄክቶች እና በብራዘን ዲፕሎማሲው ድብልቅልቅ ውስጥ ያመሳስለዋል። ነገር ግን፣ “አቢይ መሀመድ ቢን ዛያድ አይደለም ።
ኢትዮጵያም የተባበሩት አረብ ኢሚሬትስ አይደለችም” ሲል ያስጠነቅቃል። የቱንም ያህል የሚያብረቀርቅ ቢሆንም ፣ ከ 47 ኛ ፎቅ ያለው እይታ ያንን ሊያደበዝዝ አይችልም።
Ethiopia nega
