ጽሑፌን የኢትዮጵያ ጠቅላይ መሪ የነበሩት አቶ ኀይለማርያም ደሳለኝ ሥልጣናቸውንከመልቀቃቸው በፊት ከተናገሩት ልጀምር።
“ይኸ መሥርያ ቤታችን ዐይነተኛ መረጃ አለን ወይ ውሳኔ ልንሰጥ የሚያስችልወቅታዊ የሆነ መረጃ አለን ወይ። እኔ ርግጠኛ ነኝ። አሁን በጠቅላይ ሚኒስቴርመሥርያ ቤት ውስጥ [ውሳኔ ሊያሰጥ የሚያስችል መረጃ] አለን ብዬ ለመናገርየሚያስችል አፍ የለኝም። ሰዎች በተናገሩት ላይ ተመሥርቼ ነው እየወሰንሁትያለሁት እንጂ በጣም ወቅታዊ የሆነ ታች ያለውን መረጃ አግኝቼ በዚያ ላይተመሥርቼ ውሳኔ እየሰጠሁ ነኝ ብዬ ለማለት አልችልም። እያንዳንዳችሁምእንደዚያ እንደሆናችሁ ርግጠኛ ሁኜ ለመናገር እችላለሁ። በመሥርያ ቤቱበምትሠሩት ሥራ በቂ መረጃ ወቅታዊ የሆነ መረጃ እንደዚሁም ደግሞየመረጃ ሥርዐት የተዘረጋበት ሁናቴ የለም።” (ጠቅላይ አስተዳዳሪ ኀይለማርያምደሳለኝ)
ከሺዘጠኝመቶስድሳዎቹ ዓ. ም. ጀምሮ በአገራችን የታየው ሁናቴ ይኸንን የጠቅላይመሪውን ንግግር ያንጸባርቃል ብል የተሳሳትሁ አይመስለኝም። ከዚያ ጊዜ ጀምሮአብዛኞቻችን ምንም ሳንመረምርና ሳንጠይቅ እንደማያከራክር እውነት አድርገንየተቀበልናቸው ብዙ ነገሮች አሉ።
የሺዘጠኝመቶስድሳዎቹ ተማሪዎች ባልተጨበጠናበምርምር ባልተደገፈ፣ ብዙም ስለአገራችን በቂ ዕውቀት በሌላቸው ባንዳንድምዕራባውያን ምሁራን መረጃዎችና ከጥራዘነጠቅነት የማይሻሉ አወናባጅ ጥናቶችናምርምሮች በመመርኰዝ፣ ወይንም ምንም ባልተረዱት በነማርክስና በነሌኒን ርእዮተዓለም ብቻ በመመሠረት፣ እጅግ ከሐቅ ወደራቀ ድምዳሜ ደርሰው፣ አገሪቷን እከፍተኛጥፋት ላይ ለመጣል በቅተዋል።፡ በግለሰብ ደረጃ በዚህ መልክ የሚሠራ ሥራ እጅግያስነውራል። በአገር ደረጃ ከሆነ ደግሞ፣ የሚያሳፍር ብቻ ሳይሆን፣ ከፍተኛ ምስቅልቅልናትርምስምስ ይፈጥራል።
የሺዘጠኝመቶስድሳዎቹ ተማሪዎች ወጣት ልጆች እንደመሆናቸው አእምሯቸውብስለትና ሚዛን በተነፈገ፣ ከጫቅላነት ባልተላቀቀ የዕድሜ ጣራ ውስጥ ነበሩ። በጊዜያቸው ከፍተኛ ተሰሚነትና ተቀባይነት ያለው፣ በየአቅጣጫው ይነፍስየነበረው፣የግራዘመም ርእዮተ ዓለም ሰለባ መሆናቸው አይገርምም ይሆናል። ችግሩበሽምግልና ዘመናቸውም ያንኑ የተዛባና የተጣመመ አስተሳሰባቸውን እንደማያከራክርእውነት አድርገው መውሰዳቸውና አለመታረማቸው ነው። አሁንም እንደድሮው፣የኢትዮጵያ ታሪክ ከመቶ ዓመት በላይ እንዳላለፈ ይተርታሉ፤ የአገሪቷንም ማኅበራዊአወቃቀር በበዝባዥና በተበዝባዥ፣ በጨቋኝና በተጨቋኝ መከፋፈላቸውንአልተውም። አገሪቷ ትተዳደር የነበረችውና የተመሠረተችው፣አብዛኞቹን ብሔረሰቦችጨቈኖ ይገዛ በነበረ ባንድ ብሔረሰብ ጉልበት ነው ብለው ማውራቱን እንደቀጠሉነው።
ተማሪዎቹ፣ለጭቈናው መፍትሔ ብለው ያቀረቡት፣ ላገሪቷ ባዕድና ፋይዳቢስ የሆነ፣የግራዘመም ርእዮተ ዓለም በግድ በሕዝቡ ላይ እንዲጫን በመስበክ ነበረ። አጋጣሚምሆነና፣ የዘውዱን ሥርዐት ገርስሶ የተተካው ወታደራዊው የደርግ መንግሥት፣ጩኸታቸውን ቀምቶ ስብከታቸውን በዐዋጅ ኀይል በግብር ላይ ሊያውለው ሞከረ። ግንምንም ሳይሠራለት ቀረ ብቻ ሳይሆን፣ ከልክ በላይ እየተፋጠነ ይሄድ የነበረውን የአገሪቷንዕድገትና ልማት ወደመቶ ዓመት ወደኋላ ለመቀልበስ በቃ። ደርግን ደምስሶ የመጣው፣አሁን በሥልጣን ያለው የኢትዮጵያ ሕዝብ አብዮታዊ ዴሞክራሳዊ ግንባር [ኢሕአዴግ] በመባል የሚታወቀው በዳግማዊ ወያኔ የሚመራው አገዛዝ፤ የተማሪዎቹን ኮቴና ፈርበመከተል የመጡት የጐሣ ታሪክ አቀንቃኞች ጥርቅም መሆኑ መረሳት የለበትም።ይኸም አገዛዝ በበኩሉ፣ በተማሪዎቹ እንቅስቃሴ ወቅት ይነዛ የነበረውን የጐሣ ሥርዐትአንግቦ ብቅ ያለው፣ እንደግራዘመሞቹ ተማሪዎች ምንም ዐይነት ጥናትና ምርምርያልተደረገበት፣ በታሪክ ሳይሆን በተረትና በጥላቻ ላይ የተገነባ፣የጠላና የቡና ቤት ወሬእንደማስረጃ አቅርቦ፣ በጦር ኀይል በማሳመን ነው። የርሱም ርእዮተ ዓለም ልክእንደደርጉ ከኢትዮጵያ ታሪክ የማይጣጣም የፈጠራ ተረት እንደመሆኑ፣ ሥርዐቱበየቦታው እየተመታና ፍርስርሱ እየወጣ እንደሆነ፣አሁን ጊዜ ሁላችንም እያየን ያለነውሐቅ ነው። ደርግ የኢትዮጵያን ዕድገት በመቶ ዓመት ወደኋላ ሲቀለብስ፣ ኢሕአዴግደግሞ አንድነቷን በመቦርቦርና በማዳከም፣ ወሰኗንና ልዑላዊነቷን በማስደፈር፣ ታሪኳንበማስነወር፣ ማንነቷን በመናድ፣ ከስድስት ሺ በላይ ዓመታት በጋብቻና በአምቻበመተሳሰር፣ በባሕልና በቋንቋ በመወራረስ፣ በፍቅርና በመልካም ጉርብትና የኖረውንሕዝብ፣ባሰኘው መልክ በፈጠረው ክልል አደራጅቶ፣ ርስበርስ በማጋጨትና በመከፋፈል፣በማጣላትና በማጥላላት፣ ከወታደራዊ መንግሥት በከፋ ሁናቴ፣ ቢያንስ በሦስትናበዐራት መቶ ያህል ዓመታት፣ ወደኋላ መልሷታል ብቻ ሳይሆን፣ ከፍተኛ ግፍና ወንጀልፈጽሟል ማለት ይቻላል።
የዛሬው ጽሑፌ ዋና ትኩረት ኢትዮጵያና ኢትዮጵያዊነት ምንድር ነው በሚለው ላይነው። አንድ ሕዝብ ማንነቱን ካላወቀ ነፍሱን እንደሳተ ግለሰብ ነው። የሁሉምመሣለቂያ፣ መዘባቻ ይሆናል። ከየት እንደመጣ፣ ለምንስ ባለበት እንዳለ፣ የትስእንደሚሄድ ይጠፋበታል። ለኔ ታሪኩን የማያውቅ ሕዝብ የጉዞን መነሻና መድረሻእንደማያውቅ በባሕር ላይ እንደተንሳፈፈ መርከብ ነው። በየጊዜው በሚነሣውማዕበልና ነፋስ እየተመታ የመስጠም ወይንም የመዘረፍና የመጥፋት ዕድሉ ከፍተኛነው። ኢትዮጵያና ኢትዮጵያውያን እንደአገርና ሕዝብ ማንና ምን እንደነበሩ ማወቅአሁንም ያሉበትን ሁናቴ ለመገንዘብ ብቻ ሳይሆን፣ የወደፊቱንም የአገሪቷንም ሆነ፣የመጪውን የታሪክ ተረካቢ ትውልድ ዕጣና ዕድል በትክክል ለመተለም ይረዳል። ከዚያምአልፎ ያላቸውን ብሔራዊ የተፈጥሮ ሀብትና የቅድመ አያቶች የኪነጥበብ ቅርስ፣በደምብ አድርገው ተረድተው፣ የራሳቸው የታሪክ ድርሻ ምን መሆን እንደሚገባው፣ከሌላውስ ምንና ምንስ ያህል መዋስና አለመዋስ እንዳለባቸው፣ ጥርት አድርገውእንዲያውቁ ያግዛል።
ጽሑፌ አለቅጥ ረጅም ቢሆንም፣ ውድ አንባቢዬ በትዕግሥትና በርጋታእስከመጨረሻው ከማንበብ እንደማይቦዝኑ ርግጠኛ ነኝ። ካልሆነም ተስፋ አደርጋለሁ።ንግግሬ፣በመጀመርያ ደረጃ የውጭ አገር ጸሓፊዎች ካላቸው ዕይታ በመነሣት፣እነሱስለኢትዮጵያና ኢትዮጵያውያን ያሉትን፣ አንዲሁም ኢዮጵያም ለውጭ አገሮችያበረከተችውን አስተዋፅዖ ይቃኛል። ቀጥሎም የነዚህን ገለጻና አስተያየት፣በአገር ውስጥከነበሩት ሁናቴዎችና ከተፈጸሙት ድርጊቶች ጋር በማነፃፀር ያገናዝባል። ከዚያም፣እንዴትአሁን ወዳለንበት ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያውነትን ወደመሸራረፍና ወደመሰርሰር ሁናቴእንደመጣን በአጭሩ ተመልክቶ ይደመድማል።
እስከቅርብ ጊዜ ድረስ የኢትዮጵያን ታሪክ ማኳሰስ፣ መሬቷን ማንቋሸሽ፣ ምንነቷን መካድእንደሙያቸው አድርገው በየቦታው የሚንቀሳቀሱ ግለሰቦችና ድርጅቶች እየተራቡናእየበረከቱ ነበሩ ሊባል ይቻላል። እነሱ የሚነጋገሩባትን ኢትዮጵያን የሚደግፉ መዛግብትግን በየትም በኩል፣ በምንም መልክና ደረጃ እስካሁን ድረስ ብቅ አላሉም። ወደፊትምይገኛሉ ብዬ ከቶውኑ አላምንም። በውጭ አገር ጸሓፊዎች ስለኢትዮጵያ ብዙ ተብሏል።ግን ከጥንት ጀምሮ ተደጋግሞ የሚነሣ ነገር ቢኖር፣ አገሪቷ እጅግ በጣም ጥንታዊት፣ነፃነቷንና ልዑልናዊነቷን ጠብቃ የኖረች፣ ረጅምና አስደናቂ ታሪክ ያላት፣ በመሬቷአቀማመጥና ሀብት አስቀኚ መሆኗ ነው። ስለሕዝቧ ደግነትና ልበሰፊነት፣ ሕግአክባሪነትና ጀብዱነት፣መንፈሳዊነትና ታታሪነት፣ ስለገዢዎቿ ፍትሕና ርትዕ ወዳድነት፣እንዲሁም ነገሥታቱ በቅንነታቸው የሚደነቁ፣ ስለአገራቸው ጥበቃና ስለሕዝባቸውደኅንንት ከማንም ጋር የማይደራደሩ ስለመሆናቸው በሰፊው ይነገራል።
ከጥንት ጀምሮ ከሚነገሩት ዋኖቹ ነገሮች መካከል ዋናው የኢትዮጵያውያን ታላቁክብራቸውና ኩራታቸው በባዕድ ቀንበር አለመውደቃቸው ነው። ግን ይኸ ብቻአይደለም። ራሳቸውን የሥልጣኔ ሁሉ ምንጭ አድርገው የሚያስቡ መሆናቸውንምይጨምራል። ሌላው ቀርቶ ዓለም እየተደነቀበት ያለው የግብጾች ሥልጣኔ ባለቤቶች፣የኢትዮጵያውያን ዝርያ መሆኑን አይደብቁም። በአንደኛ ዘመነ ዓለም የነበረ ዲዮዶሩስሲኩሉስ የተባለ የጽርዕ ታሪክ ጸሓፊ፣ ይኸንን የኢትዮጵያውያንን ጥልቅ የጋራ ስሜትእንዲህ ሲል ይገልጣል።
“የታሪክ ሰዎች እንደሚነግሩን ከሆነ፣ ኢትዮጵያውያን ከሰው ሁሉ የመጀመርያዎቹናቸው። ስለዚህ ያለው ማስረጃ ግልጥ ነው ይላሉ። አሁን ወደሚኖሩበት ምድርየመጡት፣ እንደሌላው መጤ ሁሉ ከውጭ አይደለም፤ ታዲያ በመሠረቱ የአገሩተወላጆች ናቸው። ሰው ሁሉ እንደሚስማማው፣ “ባላገሮች” በሚል ትክክል በሆነመጠርያ የሚጠሩትም ከዚህ የተነሣ ነው። ሌላው ደግሞ፣ ግብጾችበኢትዮጵያውያን የተላኩ ሰፋሪዎች ናቸው፤ አብዛኛውም የግብፅ ባህል የኢትዮጵያእንደሆነና፣ ሰፋሪዎቹ አሁንም ቢሆን የጥንት ልማዳቸውን እንዳልተው ነው ይላሉ።ከዚህ በተጨማሪ [ኢትዮጵያውያን] ስለራሳቸው ጥንታዊነትም ሆነ፣ ስለላኳቸውስለሰፋሪዎቹ ግብጾች የሚናገሩት እጅግ ብዙ ነገር አለ።”
ሁላችንም እንደምናውቀው፣ የማንኛውም ሥልጣኔ መሠረቱ ሃይማኖት ነው።አማልክቶቹን ለማስደሰት ሲል፣የሰው ልጅ ለሰማው የሚያስገርም፣ ላየው የሚያስደምም፣ወደሰማይ የመጠቁ፣ ወደምድር የጠለቁ ሥራዎች ሠርቷል። የግብጾቹ ፕራሚዶች፣የክርስቲያኖቹ ካቴድራሎች፣ የእስላሞቹ ደማም መስጊዶች፣ የአይሁዶቹ አስቅኚምኩራቦች፣ የህንዶቹ አስደናቂ ቤተመቅደሶች፣ የላሊበላ ካንድ ዐለት የተፈለፈሉ ግሩምድንቅ የሆኑ ቤተክርስቲያኖች፣ የሃይማኖት ፍሬ መሆናቸው አይካድም። ሃይማኖትንመጀመርያ የጠነሰሰው ሰውም ይሁን ሕዝብ፣ የሥልጣኔ ሁሉ ምንጭና መሠረት ነውቢባል የሚያከራክር አይመስለኝም። ታዲያ እንዲህ የመሰለ በአሳብ የተራቀቀ፣በአእምሮው የመጠቀ ሕዝብ፣ የትኛው ነበር ብንል፣ዲዮዶሩስ መልሱን በጊዜውካገኛቸው የኢትዮጵያውያን አፍ ነጠቅ አድርጎ፣እንዲህ ሲል ያሰማናል።
“ኢትዮጵያውያን፣ የሰው ልጅ አማልክትን እንዴት መወደስ፣በመሥዋዕት፣በዑደትናበበዓላት፣ እንደዚሁም በሌላውም ሥነሥርዐት እንዴት ማመስገን እንደሚገባውበመማር፣ የመጀመርያዎቹ እነሱ እንደነበሩ ይናገራሉ። ከዚህም የተነሣ፣መንሳፈዊነታቸው በሁሉም የውጭ አገር ሰው ዘንድ ይታወቃል፤ሰማይን እጅግበጣም አድርጎ የሚያስደስተው፣ ኢትዮጵያዉኖች የሚያቀርቡት መሥዋዕት ብቻእንደሆነ በሁሉም ዘንድ ይታመናል። ለዚህም በምስክርነት የሚጠሩት በግሪኮችዘንድ ምናልባት እጅግ ጥንታዊ የሆነውንና በርግጥ ከፍተኛ አክብሮት ያተረፈውንባለቅኔውን [ሆሜርን]ነው። ምክንያቱም እሱ በኢሊያድ [መጽሐፉ] ውስጥ፣ዜውስና አብረዉት የነበሩት አማልክት፣ ለምን ሊገኙ እንዳልቻሉ ሲገልጥ፣ኢትዮጵያውያን በየዓመቱ ለአማልክቶች ሁሉ ባንድጋ በሚያቀርቡት መሥዋዕትናድግስ ሊሳተፉ ብለው ወደኢትዮጵያ በመሄዳቸው ነው ይላል። [ስለነፃነታቸውምሲያብራሩ፣] ለአማልክት ካላቸው መንፈሳዊነት የተነሣ፣ በፊታቸው ሞገስ ስላገኙ፣ከውጭ ለመጣ ወራሪ ተገዝተው እንደማያውቁ ይናገራሉ።”
በዲዮዶሩስ አባባል፣ ኢትዮጵያ የሁሉም ሥልጣኔ ምንጭ ናት። ኢትዮጵያውያን ደግሞእንደቀረው የሌላው ዓለም ነዋሪ ሕዝብ፣ ከውጭ ፈልሰው ያልመጡ፣ ታዲያ ያገራቸውየመጀመርያዎቹ ሰፋሪዎችና ባላባቶች፣ በባዕድም ተገዝተው የማያውቁ ነፃና ኩሩሕዝብ ናቸው።
ብዙ ጊዜ ተደጋግሞ የሚነሣው ጥያቄ እንደዲዮዶሩስ የመሳሰሉት፣ ይልቁንም የጥንትጸሓፊዎች፣ ኢትዮጵያ የሚሉት አገር፣ ከአሁኗ ኢትዮጵያ ጋር ምንም ዐይነት ግንኙነትየለውም፤ በፍጹም ልዩ አገር ነው የሚል ነው። ዲዮዶሩስም ሆነ፣ ከእሱ በፊትና በስተኋላስለአካባቢው በጻፉት በውጭ አገር ደራስያን ገለጻ መሠረት፣ ከጊዜ ወደጊዜ ቈዳዋ ይሰፋወይንም ይጠብብ ይሆናል እንጂ፣ አገሪቷ ግን ከሞላ ጐደል ዛሬም ያንኑ ስም ይዛየምትገኘው ኢትዮጵያ መሆኗን ነው የሚያረጋግጡት። ዲዮዶሩስ ራሱ ስለ ኢትዮጵያመልክአ ምድር ሲናገር፣ “የዐባይ ወንዝ የሚመነጭበት፣ አስደናቂ ሐይቅ የሚገኝበት፣በጣም ተራራማና ለየት ያለ የዝናም ወራት ያለበት ምድር ነው” ይላል። ጥቂት ቈይተንወደዐራተኛ ዘመነምሕረት መኻል ስንመጣ ደግሞ፣ ከሮማው ቄሳር ወደአክሱምየተላኩት አቡነ ቴዎፍሎስዮስ እንዱስዩስ የተባሉ ጳጳስ፣ከዐረብ አገር ቀጥለው የትእንደሄዱ ቦታውን ሲገልጡ፣ “ራሳቸውን ኢትዮጵያውያን ብለው ወደሚጠሩትወደአክሱሞች”[3] ዘንድ እንደሆነ ያብራራሉ። እንግዴህ አክሱሞች ራሳቸውንየሚጠሩት ኢትዮጵያውን ነን በማለት ከሆነ፣ ጥንት ኢትዮጵያ ተብሎ የሚጠራ አገር፣ከአሁኑ የተለየ ነበር የሚለው አስተያየት ውሃ አይቋጥርም። በሦስተኛ ዘመነምሕረት ላይየኖረው ዕውቁ የፋርስ ተወላጅ ማኒ (216-276)፣በዓለም ከታወቁት አራቱ ታላላቅመንግሥታት ናቸው በማለት ከሚዘረዝራቸው ከፋርሶችና ከሮማውያን ቀጥሎሦስተኛውን ቦታ የያዘው፣ የነዚህ ራሳቸውን ኢትዮጵያውያን ብለው የሚጠሩትየአክሱማውያን መንግሥት ነው ይላል። እንዲሁም ከዘውድ ቅርፅነቱ የተነሣ የአዱሊስዙፋን በመባል የሚታወቀው፣ በሦስተኛ ዘመነምሕረት ላይ ባንድ ስሙ ባልታወቀ ንጉሥእንደተሠራ የሚገመተው የመታሰቢያ ሐውልት፣አክሱም በጊዜዋ ከመናገሻ ከተማነትአልፋ፣ አብዛኞቹን የዛሬዎቹን የኢትዮጵያ ግዛቶች በምሥራቅ እስከኬንያጠረፍ፣ከዚያም ቀይ ባሕር አልፋ የመንንና ደቡብ ዐረብን፣ በሰሜን ደግሞ እስከግብጽወሰን ድረስ ትቈጣጠር እንደነበረች ይነግረናል።
ዲዮዶሩስ ስለኢትዮጵያ የሚናገረው በዘመኑ የነበረውን ሐቅ እንጂ፣ ፈጥሮ አይደለም።ከሱ በፊት ወደሦስት መቶ ዘመን አስቀድሞ የግብጽን አገር ዙሮ ያየውና፣በምዕራባውያን ዘንድ የመጀመርያው የታሪክ ጸሓፊ ወይንም “የታሪክ አባት” በመባልየሚታወቀው፣ ጽርኣዊው ሄሮዶቱስ፣የዲዮዶሩስን ምስክርነት ያጸናል። ለምሳሌያህል፣ሄሮዶቱስ ከግዝረት ጋር አያይዞ ስለግብጾችና ስለኢትዮጵያውያን ሲናገር፣ “ግብጾችየግዝረትን ልማድ የወረሱት “ቅድመ አያቶቻችን ናቸው” ከሚሏቸው ከኢትዮጵያውያንሲሆን፣ ሌላው ዓለም ግን ከነሱ ኮርጆ ነው” ሲል ይገልጻል። በዚህም የኢትዮጵያንጥንታዊነትን ብቻ ሳይሆን፣ ባህላቸው እንዴት ወደቀሪው ዓለም እንደተዛመተ፣ በዓለምወደር የሌለውን ሥልጣኔ ፈጠሩ የሚባሉት ግብጾች ራሳቸው የኢትዮጵውያን የልጅልጆቻቸው መሆናቸውን ያመለክታል።
በውጭ አገር ኢትዮጵያ የሚትታየው የዓለምን ሥልጣኔ ቀያሽ በመሆኗና፣ በማንምየውጭ ኀይል ባለመገዛቷ ብቻ አይደለም። በዘመኑ ከነበሩት አገሮች ተግባርና ከሰዎችእምነት አንጻር ስንመለከት፣ ካገሩ ለተሰደደው መሸሻውና መጠጊያው፣ በጭቈና ቀንበርሥር እየማቀቁ ላሉት አማራጭ ኀይል፣ የነፃነታቸው ተስፋ፣ የችግራቸው ማስረሻምማስታገሻ ሁና ትታያለች። ከአገራቸው የተሰደዱትን ተቀብላ በክብር በማስተናገድ፣ከባህሏ ጋር አዋሕዳቸው ለከፍተኛ ማዕርግና ክብር የበቁት እጅግ ብዙ ናቸው። ይኸምሁናቴ፣ ከጥንት ተስዐቱ ቅዱሳን ከተባሉት የክርስትና ሃይማኖት አባቶች ጀምሮእስከቅርብ ጊዜ ድረስ፣ በዘመናችን ሲፈጸም የታየ የማይካድ ሐቀኛ ታሪክ ነው።በስደተኝነት የመጣው ሰው፣ ባህሉንና እምነቱን እንዲቀይር አልተገደደም። ይልቅስባለው ሙያና ዕውቀት አገሪቷን እንዲያገለግል መድረኩ ስለተመቻቸ፣ በኢትዮጵያግንባታና ነፃነት አሻራውን ያልተወ የውጭ አገር ሰፋሪ የለም ማለት ይቻላል። ዘጠኙቅዱሳን ከሮማውያን ግዛት ሸሽተው መጥተው የአገሪቷን የክርስትናን እምነትከማጠንከር አልፈው፣ አሁን የምናደንቃቸውን ታሪካዊ ቅርሶች ሠርተው ትተውልንሄደዋል። በወቅቱ ብሔራዊ ቋንቋ የነበረውን ግእዝ ለሥነ ጽሑፍነት አብቅተውትአዳብረውታል። የክርስትናን እምነት ወደምድሪቷ ያስገቡት አቡነ ሰላማ ከሣቴብርሃንበመባል የሚታወቁት ወጣቱ ፍሬምናጦስ ራሳቸው፣ የትውልድ አገራቸው ተብሎከሚገመተው ከሶርያ ወደህንድ ሲጓዙ፣ መርከባቸው ቢሰበርባቸው፣ መጠለያ ሰጥታናበእንክብካቤ አሳድጋ ለታላቅ ክብርና ማዕርግ ያበቃቻቸው ኢትዮጵያ ናት። እንዲሁም፣ በግራኝ ወረራ ወቅት፣ብዙ መጻሕፍት ወደግእዝ በመተርጐምም ሆነ፣ የክርስትናንእምነት በማጠናከር፣ ከፍተኛ ሚና የተጫወቱት፣ የመናዊው እስላም ነጋዴ፣ የበስተኋላውየደብረሊባኖስ ዕጨጌ አባ ዕንባቆም ሌላ ጥሩ ምሳሌ ናቸው። ኢትዮጵያ በዘመናችንምቢሆን፥ ከፍተኛ ሰብኣዊነት የመላበትንና፣ ሳያቋርጥ በታሪክ ሲወርድ ሲዋረድ የመጣውንለጋሥነቷን እንደተጐናፀፈች ናት። ባገራቸው ክፉ ግድያና ጭፍጨፋ ደርሶባቸው፣በስደት ወደአገራችን የመጡት አርመኖች፣ በተለያየ የልማት ዘርፍ በመሰማራት፣ለኢትዮጵያ የዘመናዊነት ግንባታ ከፍተኛ አስተዋፅዖ እንዳበረከቱ፣ ሁላችንም እናውቀዋለን ብዬ ስለምገምት ልገፋበት አልፈልግም። በገዛ ራሳቸው ምርጫኢትዮጵያን እንደእናት አገራቸው ተቀብለውዋት ለኖሩትም መልካም መስተንግዶአልተነፈገም። እነሱም ምንም ዐይነት አድልዎ ሳይደረግባቸው፣ ለከፍተኛ ሹመትናማዕርግ በቅተው፣ በተለያየ ዘርፍ ተሰማርተው፣ በሥነጽሑፍና በሌላም የእምነት ሆነየፖሊትካ መስክ፣ ከፍተኛ ሚና እንደተጫወቱ ከላይ የተጠቀሱት ምሳሌዎች ማስረጃናቸው።
ከላይ እንዳልሁት፣ በዚህ ረጅም ስደተኞችን በማስተናገድና ጥገኝነት በመስጠት ታሪክ፣ወደኢትዮጵያ ሲደርስ፣ ማንም በእምነቱና በትውልዱ ምክንያት አድልዎ የተደረገበትጊዜና ሁናቴ ያለ አይመስለኝም። ነቢዩ ሙሐመድ ያገራቸው ባለሥልጣናትና ሕዝብበአዲሱ ሃይማኖታቸው ምክንያት ቢያሠቃዩአቸውና ዕረፍት ቢነሧቸው፣ባልንጀሮቻቸውንና ቤተሰቦቻቸውን ያሸሹት ወደኢትዮጵያ እንጂ፣ ወደሌላ አገርአልነበረም። በላኳቸውም ጊዜ ስለኢትዮጵያና ሕዝቧ፣ እንዲሁም ስለገዢዋ የተናገሩት፣ከሳቸው በፊትም ሆነ በኋላ የመጡት በተከታታይ አለማቋረጥ ያስተጋቡትን ድምፅ ነው።ነቢዩ፣ እግዜር ለችግራቸው እልባት እስከሚሰጥ ድረስ፣ ተከታዮቻቸውን ወደኢትዮጵያእንዲሄዱ ሲመክሯቸው፣ የሰጡት ምክንያት “አገሩ ሰው ወዳድ ነው፤ ንጉሡም ምንምዐይነት ግፍ የማይታገሥ፣ ሕዝቡን ለማንም ሳያዳላ በሰላምና በፍትሕ የሚገዛ ስለሆነ፣ወደኢትዮጵያ ብትሄዱ እዚህ ከሚደርሳባችሁ ችግር ታመልጣላችሁ” የሚል ነበር።ባልንጀሮቻቸው ደግሞ በአካባቢው ካሉት ኀያላን ከተባሉት እንደሮማዊው (ጽርኡ)ናፋርሱ ከመሳስሉት መንግሥታት መካከል ሁሉ፣ ኢትዮጵያን ነጥለው የመረጡበትና፣ደስብሏቸውም ወደዚያ የሄዱት፣ “ሐራጥቃነትን ፈርተው ወደእግዚአብሔር ሊሸሹ” ሲሉ ነበር ይላል። እንግዴህ “ሐራጥቃነትን ፈርተው” የሚለው ቃል ሊሰመርበት ይገባል።በነቢዩ ባልንጀሮችና ቤተሰቦች አስተያየት፣ እምነታቸውን ለመካድ ሳይገደዱ፣ ወይንምበመናፍቅነት ሳይከሰሱ፣ከቀረው ኅብረተሰብ ሳይገለሉ፣ ፈጣሪያቸውን ሊያመልኩየሚችሉበት አገር “ኢትዮጵያ” ብቻ እንደሆነች ነው የምንረዳው። እነሱም እንደዚህዐይነት ንግግር እያሰሙ ያሉት፣ የኢትዮጵያ ነገሥታት የክርስትና እምነት የአገሪቱመንግሥት ዋና ሃይማኖት መሆኑን ለዓለም በይፋ ካስታወቁ፣ ወደሦስት መቶ ዓመታትአስቈጥሮ በቈየበት ወቅት ነው። የነቢዩ መሐመድና የደቀመዛሙርቶቻቸውምስክርነት፣ከጥንት ጀምሮ ስለኢትዮጵያና ስለኢትዮጵያውያን ይነገር የነበረውን ጥልቅእምነት ደግመው ከማስተጋባት አልፈው፣ በማያወላውል መንገድ ያጠናክሩታል።
አስተያየታቸው ከስምንት መቶ ዘመነዓለም ጀምሮ፣ በታወቁ በጥንት የቀለም ሰዎችይነገር ከነበረው፣በምንም መልኩ የተለየ አልነበረም። እንግዴህ፣ ስመጥሩ የጽርዕ ባለቅኔሆመርም ሆነ፣ “የታሪክ አባት” ሄሮዶቱስ የተውልን ማስረጃዎች፣ ከዚህ በላይእንዳየናቸው፣ የኢትዮጵያን ታላቅነት ብቻ ሳይሆን፣ ልክ ነቢዩ መሐመድ አንዳሉት፣ሕዝቧም ደግና ተወዳጅ፣ ኑሮው፣ ባህሉና ሥርዐቱ በፍትሕ ላይ የተመሠረቱመሆናቸውን አጥብቀው ነው የሚመሰክሩት።
ኢትዮጵያ፣ እንደአብዛኞቹ አገሮች በታሪኳ ባላቋረጠ ጦርነት ተዘፍቃ የኖረች አገርሲትሆን፣ በአውሮጳና በሌሎች አገሮች እንደታየ ሁሉ፣ በሃይማኖት ላይ ብቻ የተመሠረተጦርነት ግን አልተካሄደም ማለት ይቻላል። በኢትዮጵያ ታሪክ፣ “ሃይማኖት የግል፣አገርየወል” የሚለው አባባል፣ ዛሬ የተጠነሰሰ ሳይሆን፣ ዘመናት ያስቈጠረ ነው ቢባል ስሕተትአይመስለኝም። ብዙውን ጊዜ እንደሃይማኖት ጦርነት ሁኖ የሚጠቀሰው፣ [ንጉሥ] ግራኝበመባል በሚታወቁት፣ በእስላሙ ኢማም አሕመድ ቤን–ኢብራሂም አል–ጋዚናበክርስቲያኑ አፄ ልብነድንግል፣ ከዚያም ቀጥሎም በልጃቸው በአፄ ገላውዴዎስ መካከልየተካሄዱት ውጊያዎች ናቸው። እነዚህ ግጭቶች ግን በመሠረቱ የሃይማኖት እንዳልሆኑየሚያመለክቱ ብዙ ማስረጃዎች አሉ።
በመጀመርያ ደረጃ፣ ንጉሥ ግራኝ ወደጦርነት ሊያመሩ የበቁት “አባቴ ሞተ” ብለው አፄልብነድንግልን ቢያረዷቸው፣ “ሹመትህን አጽድቄልሃለሁ፤ ግብሬን ገብር” የሚለውየንጉሠ ነገሥቱ ትእዛዝ ቢደርስባቸው “የለም አልገብርም” ብለው በጉልበታቸውተማምነው ነበር፤ ዕድሉም ቀንቶላቸው ለድል በቁ። ይሁንና በእስልምና እምነታቸውተቀስቅሰውና፣ እስላም ስለሆንሁ ለክርስቲያን ንጉሥ ግብር አልገብርም ብለውእንዳልሆነ ግልጥ ነው። ለጦርነቶቹ ሃይማኖት ተገን እንጂ መነሻውና መሠረቱ “መላውንኢትዮጵያን እኔ ብቻዬን እገዛለሁ” የሚለው በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ የተለመደውናሥር የሰደደው የሥልጣን ሽኩቻ ነው።
በሁለተኛ ደረጃ፣ ግራኝን የተዋጉት በዘልማድ የክርስቲያን ግዛቶች ነበሩ የተባሉት ብቻአልነበሩም። የእስልምና እምነት የሰፈነባቸው እንደሐረር፣ ባሌና፣ አሩሲ፣ እንዲሁምሐድያና ጉራጌ የመሳሰሉ ግዛቶችም ጭምር፣ በጀግንነት ተዋግተዋቸዋል። ግራኝራሳቸው የንጉሥነትን ሥልጣን የጨበጡት እስላሞች የነበሩት “ዐምስቱ የአዳልነገዶች” ኀይላቸውን ስላልቻሉትና፣ በጦር ሜዳ ድል ከተመቱ በኋላ ነው። ይኸምመነሻቸው ለሥልጣን እንጂ በሃይማኖት ቅናት እንዳልሆነ ይበልጥ ያስረዳናል።
በሦስተኛ ደረጃ፣ ከግራኝ በፊት ወደሁለት መቶ ዓመት አስቀድመው የነገሡትና፣በተደጋጋሚ ከእስላም ንጉሥ ጋር የተዋጉት ታላቁ ዐምደጽዮን [1314-1334]፣“በኢትዮጵያውስጥ የሚኖረው የመላው እስላም ንጉሥ እኔ እያለሁ፣” ራሱን የእስላም ንጉሥ ነኝብሎ ሾመ ብለው ይከሱታል። በወቅቱ ታሪክ ጸሓፊ ንግግር መሠረት፣ የእስላሞቹምንጉሥ ምኞት የክርስቲያኑን ንጉሥ “መንግሥት ወርሼ አገሬ አደርገውና ጫትእተክልበታለሁ፤ የከብቱንም ጠባቂዎች ወደግመል እረኞች እለውጣቸዋለሁ፣”የሚል ነበር። ስለዚህ የክርስቲያኑ ንጉሠነገሥትም ሆነ የእስላሙ አገር ንጉሥ ጠባቸውየመላዋ “ኢትዮጵያ ንጉሥ ለመሆን” ሥልጣንን እንጂ ሃይማኖትን ያማከለ ትግልእንዳልነበር ያመለክታል። እንግዴህ በየጊዜው በክርስቲያኑና በእስላሙ፣ እንዲሁም በኋላበተመሳሳይ ደረጃና መልክ፣ በክርስቲያኑና በፈላሻው መካከል ይካሄዱ የነበሩት ውጊያዎችጠባይ፣ ከመላ ጐደል በሃይማኖት በማስታከክና በማሳበብ ይካሄዱ የነበሩ የሥልጣንጦርነቶች እንጂ በእምነት ላይ የተመሠረቱ ግጭቶች እንዳልነበሩ ይመሰክራል። ሁኖምከነዚህ ጦርነቶች መታወቅ የሚገባ አንድ በጣም ጠቃሚ ፍሬ ነገር አለ። ተፈላሚዎቹበሃይማኖት በማሳበብ መላዋን ኢትዮጵያን ለመግዛትና ለመቈጣጠር ሲጥሩናልባቸውን ሲዳዳው፣ አንዴም እንኳን የዳሩ አገር ከመኻሉ ለመገንጠል ሲል፣ ጦርነትያካሄደበት ጊዜና ሁናቴ እስከቅርብ ወቅት በታሪክ አልታየም።
ብዙዎች፣ አንዳንድ ታሪክ ጸሓፊዎችንም ጭምር፣ኢትዮጵያን ከክርስቲያን እምነት ጋርአጣምረው የሚያዩ አሉ። እኔም ራሴ ገና በታሪክ ምርምር ዓለም ዳዴ እያልሁበነበርሁበት ወቅት፣ ባንዳንድ ምዕራባውያን ጽሑፎች ላይ በመመርኰዝ፣ ይኸንኑ አሳብተጋርቼ በተደጋጋሚ ያስተጋባሁበት ወቅት ነበር። ዛሬ ግን፣ከፍተኛ ስሕተት መሆኑንመረዳት ብቻ ሳይሆን፣ታሪካችን የተጻፈበትን ቋንቋ መናገር ይቅርና፣ማንበብ እንኳየማይችሉ፣ ምርምራቸውን ብዙውን ጊዜ በአስተርጓሚ ያካሄዱት፣ የውጭ አገርበተለይም ምዕራባውያን ጸሓፊዎች፣ አሳባችንን ገና በጫቅላነታችን ሳለንእንደሚመርዙ ለመገንዘብ ችዬአለሁ። በኢትዮጵያ የክርስቲያኑ ክፍል የበላይነትቢይዝም፣ ነዋሪዎቿ ግን የተለያየ እምነትና ባህል አሏቸው።ፓለቲካውም ሆነ ሃይማኖቱሕዝቧን ርስበርስ ከመጋባት አላቆሟቸውም። የዚህ ጥሩ ምሳሌ፣የእስልምና እምነትተከታዮች የሆኑት የአዳሎቹና የሐድያዎቹ ባላባቶች፣ ክርስቲያኖቹን ሴቶች አሰልመውሲያገቡ፣ የክርስቲያኖቹ መሪዎች ሚስቶቻቸው በበኩላቸው፣ የእስላሞቹ የባላባቶችሴቶች ልጆች እንደነበሩ ማየቱ ይበቃል። ከዚያም ባሻገር፣ በዘመነመሳፍንትየክርስቲያኑን መንግሥት በእንደራሴነት ይገዙ የነበሩት የየጁ ወረሼኮች፣ እስላሞቹንሴቶች እያከረስተኑ ሲያገቡ፣ የአብዛኞቹ የጐረቤቶቻቸው የወሎዎቹሙሐመዶች፣ሚስቶቻቸው የሰለሙ ክርስቲያኖች ነበሩ ማለት ይቻላል። ሁናቴውየሚያሳየን፣ በኢትዮጵያ ከጊዜ ወደጊዜ በሃይማኖት ሽፋን የተካሄደ ግጭት ነበረ ቢባልምእንኳን፣ የያንዳንዱ ሃይማኖትና ባህል በሌላው መወሳሰቡንና መሰበጣጠሩን ነው።
መጪውን አለአድልዎ አስተናግዶ ለወግና ለማዕርግ ከማብቃት ባላነሰ መልክ ደግሞ፣ኢትዮጵያ እንደረቂቅ መንፈስና አሳብ ሁና ያገለገለችበትም ሁናቴና ወቅትም አለ።ባጭሩ ሁለት ምሳሌዎችን ልጠቅስና ላብራራ እፈልጋለሁ።
አንደኛ፣ የነቢዩ መሐመድ ተከታዮች ጉልበት አግኝተው፣ ዓለምን በጦር ኀይላቸውባንቀጠቀጡበት ወቅት፣በክርትስና እምነታቸው የሞራልና የሥልጣን አምባገነንነትይሰማቸው የነበሩትን አውሮጳውያንን ይመለከታል። በጥምቀተ ክርስትና ምርጥየእግዚአብሔር ልጆች በመደረጋችን፣ የመንግሥተሰማያት ወራሾች እኛ ብቻ ነን እያሉይደነፉ የነበሩት አውሮጳውያን፣ በኢየሩሳሌም ቅዱሳት መካናትን የነጠቀባቸውን፣የሜዲቴራኒያንም ባሕር በመቈጣጠር እንቅስቃሴቸያውን የገታውን፣ የእስላሞችንኀይል በምንም መልክ ማንበርከክ ሲያቅታቸው፣ አዳኛችን ብለው የጠነሰሱት ፕርስቴርጆን የሚሉት በቋንቋችን ሲተረጐም “ካህኑ ዮሐንስ” የተባለውን ነበር። በእምነታቸውመሠረት፣ ካህኑ ዮሐንስ እንደቅዱስ መጽሐፉ መልከጼዴቅ፣ የክህነትንና የንጉሥነትንማዕርግ የተቀባ፣ በፍትሕና በርትዕ የሚገዛ፣ ባንድ ስሙ በማይታወቅ፣ በሩቅ ምሥራቅአገር የሚኖር “ክርስቲያን” ንጉሥ” ነው። እንደ አ. አ. በ፲፫፻፻፳፱ ዓ.ም. ላይ አንድ የካቶሊክቄስ፣ ከህንድ አገር ሁኖ “እጅግ አስቀኚ ነገሮች” በሚል መጽሐፉ፣ “የካህኑ ዮሐንስ አገርኢትዮጵያ ናት” ብሎ ከመሰከረበት ጊዜ ጀምሮ፣ ቈይተው በ፲፮፻፸ዎቹ ላይ፣ሌሎችኢትዮጵያን የጐበኙ የካቶሊክ ካህናት ደግሞ፣ ካህኑን ከኢትዮጵያ ጋር የሚያያይዘውምንም ነገር የለም ብለው እስካስተባበሉበት ጊዜ ድረስ፣ የካህኑን ዮሐንስ አገርለመድረስ፣ ከዚያም የጦር ቃል ኪዳን ጓደኛ ለማድረግ በሚል አሳብ በመነሸጥ፣በአውሮጳውያን እጅግ ብዙ አስደናቂ ነገሮች ተፈጽመዋል። የካህኑ ዮሐንስ አገር ፍለጋዘመቻ፣ ተከታታዩን የአውሮጳውያን ትውልድ መንፈስ አነቃቅቷል። አገሩን የማግኘትምኞት እንደሸረሪት ድር በልባቸው ውስጥ በማድራት፣ ዐይነ–ኅሊናቸውንምበየአቅጣጫው በማወናጨፍ፣ ለሕይወታቸው ሳይሰጉ፣ በዚህም በዚያም በድፍረትሲያወራጫቸው ቈይቶ፣ እንደአሜሪቃ የመሳሰሉትን አዳዲስ አህጉሮችን እንዲያገኙና፣ከሌላውም ዓለም ጋር እንዲተዋወቁ ረድቷቸዋል።
ሁለተኛው ምሳሌ፣መላውን ጥቊር ሕዝብ ይመለከታል። በካህኑ ዮሐንስ አገር አሰሳስሜት ተቀስቅሰው፣ አዲሱን የአሜሪቃን አህጉር ያገኙትና፣ እዚያው የሰፈሩትአውሮጳውያን፣ አህጉሮቹን ለማልማት ነፃ የሰው ጉልበት ፈልገው ሊያገኙት የቻሉትአፍሪቃውያንን በባርነት ፈንግለው በማስመጣትና፣ ኢሰብኣዊ በሆነ ሁናቴ በግድበማሠራት ነበር። የባርያ ንግድና የባርነት ኑሮ ሲያከትም ደግሞ፣ ዐይናቸውን ወደአፍሪቃአዙረው፣ አህጉሩን በሙሉ በቅኝ ግዛትነት ሲይዙት፣ ከዚህ የግፍ ቀንበር ያመለጠችውኢትዮጵያ ብቻ ነበረች ማለት ይቻላል። በአሜሪቃም ሆነ በአፍሪቃ አህጉራት የነበረውጥቊር ሕዝብ፣ ከነጭ የጭቈና ግዛትና ሥርዐት ቀንበር ሊላቀቅ ዐቅም ቢያንሰው፣ዐይኑን የጣለው በኢትዮጵያ ላይ ነበር። ካህኑ ዮሐንስ የአውሮጳውያንን የአሰሳ ወኔእንደነሸጠ ሁሉ፣ የኢትዮጵያም መንፈስና ረቂቅ አሳብ የጥቊሩን ሕዝብ ነፃነትናእኩልነት የመጐናፀፍ ተስፋ አነሣሣ። ከአድዋ ድል በኋላ ደግሞ “ኢትዮጵያ” ከአሳብደረጃ፣ “ኢትዮጵያዊነት” ወደሚለው የፖለቲካና የሃይማኖት እንቅስቃሴ ወደመለወጥደረሰ። ከአሜሪቃ እስከደቡብ አፍሪቃ፣ ከናይጀርያ እስከኬንያ፣ በኢትያጵያዊነት መፈክርዙርያ ተሰልፎ የተነሣው ሕዝብ፣ የነፃነትና የእኩልነት ትግሉን ድምፅ በያለበትሲያክላላው፣ ሲያስተጋባው፣ ሲያከለውና ሲያንረው ቈይቶ፣ በመጨረሻም ዓላማውንለመምታት በቅቷል።
እንግዴህ ኢትዮጵያ በውጭ አገር ዕይታ የተለያየ አስተያየት ቢሰጣትም፣ ባጠቃላይየተጫወተችው የሙጥኝ፣ የአማራጭ ኀይል፣ የነፃነትና የእኩልነት ፋና በመሆን ነው።ክርስቲያኖቹ አውሮጳውያን፣ የእስላሙ ኀይል ጡንቻ አይሎ ቢታይባቸው፣ከኢትዮጵያዊው ካህኑ ዮሐንስ ጋር መተባበር በሚለው አሳብ ዙርያ እንቅልፍ አጥተውአለዕረፍት፣ የተለያዩ ከፍተኛ ጀብዱነት ያሳዩበትን፣ አሰሳዎችንና እርምጃዎችንእንዲወስዱ አድርጓቸዋል። የእስልምና እምነት መሥራቾች በበኩላቸው፣ በጠላቶቻቸውእጅ ተጨፍልቀው ከመጥፋት የዳኑት፣ ኢትዮጵያን መጠለያቸው በማድረግ ነው ማለትይቻላል። የመላው ዓለሙ ጥቍር ሕዝብ በተራው፣ በነጮች የበላይነት ጭቈና ታፍኖ፣ማንነቱና ታሪኩ በመደፍጠጥ ላይ በነበረበት ወቅት፣ ርጋታውንና መጽናኛውንያገኘው፣ለነጻነቱና ለእኩልነቱ ተግቶ እንዲዋጋ ያሰባሰበውና፣ በአንድነት ጐራ ያሰለፈውኀይል፣ የኢትዮጵያነት መንፈስ ነበር። እንግዴህ ኢትዮጵያዊነት ዘርና ቀለም፣ መደብናእምነት፣ ጾታና ዕድሜ ሳይለይ፣ በአገርና በድንበር ሳይታገድ፣ በችግር ላይ ላለ ሁሉ ፈጥኖደራሽ መንፈስና ረቂቅ አሳብ ብቻ አልነበረም። በረጅም የታሪክ ዘመኑ ፍትሕ ለተነፈጉ፣ሰላም ለተነሡ፣ መጠጊያ ላጡ ከለላቸው ሁኖ የኖረ፣ ሁሉንም በክብር ተቀብሎ ዐቃፊምአስተናጋጅም፣ በበጎ እንጂ በሌላ ተግባር የማይታወቅ ኢትዮጵያ የተባለ ያንድ ግዙፍ አገርመለዮውና መግለጫው ነው።
ታሪክ ያነበበ ሰው፣ የካህኑ ዮሐንስም ሆነ ጥቊሩን ሕዝብ ባንድጋ አሰባስበው ለነፃነትትግል ያሰለፉዋቸው ኀይሎች ትረካዎች ምን ያህል እውነተኝነት አላቸው ብሎ መጠየቁአይቀርም። ጥያቄዎቹ አገባብ ያላቸው ናቸው። ከርቀትና የጊዜውን ችግር ለመወጣትሲባል ያልሆነ ገጸባሕርይ ተሰጥቷቸው በበርካታ የፈጠራ ልብስ ስለተሽሞነሞኑ፣እውነቱን መለየት ቀላል ባይሆንም፣ ታሪኮቹ ከምናብነት አያልፉም ማለት ግንአይቻልም።ካህኑን ዮሐንስን በተመለከተ፣በ፲፪ኛ ዘመነምሕረት መኻል አካባቢየነገሡት፣የዛጐው አፄ ይምርሐነክርስቶስ በሥርዐቱ ደንብ የክህነት ማዕርግ የተቀቡ ቄስስለነበሩ፣ እንደቅዱስ መጽሐፉ መልከጼዴቅ፣ ካህንም ንጉሥም ነበሩ ማለት ይቻላል።በ፲፫ኛ ዘመነምሕረት ላይ
የኖረው፣ አቡጻሊሕ የተባለ የዐረብ ክርስቲያን ጸሓፊ እንደሚነግረን ከሆነ፣ የኢትዮጵያ“ነገሥታት በሙሉ እቤተመቅደስ ውስጥ ገብተው ይቀድሳሉ” ይላል። ይሁንና ከነዚህመካከል፣ማንም አውሮጳውያን በሰጡት ዮሐንስ በሚል ስም የሚጠራ ካህን ንጉሥእስካሁን በኢትዮጵያ ምድር አልተገኘም። ግን ርቀትና ጭንቀት ስለተጨማመሩበት፣አውሮጳውያን ስሙን አዛብተውት ይሆናል። ማንነቱንም በማጋነን ገጸባሕርዩንአኳኲለውት፣ ታላቅነቱን ለማጉላት እንደሞከሩ አይጠረጠርም። አለበለዚያ፣ ለየት ያለጠባይ የሌለው መደበኛ ንጉሥ ከሆነማ፣ የእስላሞችን ኀይል ለመጋፈጥ ትብብሩንናጓደኝነቱን ማግኘቱ ምን ፋይዳ ይኖረዋል። ስለዚህ የካህኑ ዮሐንስ ታሪክም በፍጹምመሠረተቢስ የሆነ ፈጠራ ነው ሊባል አይችልም።
ጥቁሩን ሕዝብ ለትግል ባንድጋ አሰላፊ የሆነችው “ኢትዮጵያ”ም ሆነች፣ በአገሪቷየመነጨው፣ ጥንታዊው “የክርስቲያን” ሃይማኖትና፣ የዚህም እምነት ጠባቂና አራማጅተቋም፣ ማለትም የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስቲያን፣ ታሪክነታቸው እጥያቄውስጥ የሚገባ አይደለም። ልክ አውሮጳውያን ለካህኑ ዮሐንስ እንዳደረጉት፣ ጥቍርሕዝብ አንዳንድ አጠያያቂ ገጸባሕርያትን ስላለባበሰ፣ እውነተኛ ምንነታቸው ጥቂትቢዛነፍም፣ የታሪኩ ባለቤቶች በርግጥ ሕያውና ግዙፍ ማንነት ያላቸው ናቸው።ርቀትናጭንቀት መደበኛውን ሰማያዊ ገጸ–ባሕርይ ቀባብተው፣ የተለየ ፍጡር ብቻ ሳይሆን፣ፈጣሪም እስከማስመሰል እንደሚደርሱ፣ በጊዜያችን ታሪክ የተገነዘብነው ነው። የነጮቹየቅኝ አገዛዝና የባርነት ቀንበር ያንገፈገፋቸው የጃማይካ ጥቍሮች፣ ለብዦታቸውእምነታቸውንና ተስፋቸውን የጣሉት፣ የሃይማኖታቸውና የማንነታቸው መታወቂያናምሰሶ ሁኖ በቀረው በራስ ተፈሪ ነው። ቈይተውም ከታሪክ ጋር ሲተዋወቁና፣ ግንኙነቱእየተጠናከረ ሲሄድ፣ ራስ ተፈሪ አፄ ኀይለ–ሥላሴ መሆናቸውን ተገነዘቡ። ከዚያም ራስተፈሪ፣ የእንቅስቃሴአቸው ስም ሁኖ ሲቀር፣ኀይለሥላሴን መለኮታዊነትን በማልበስአምላካቸው እስከማድረግ በቅተዋል። ታዲያ፣ ጃማይካውያን መለኮታዊ ገጸባሕርይቢያለባብሷቸውም፣ ራስተፈሪ የበስተኋላው አፄ ኀይለሥላሴ የተባሉ ንጉሠ ነገሥት፣በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ ኑረው አያውቁም ተብሎ አይካድም። በዚያው ልክ ደግሞ፣አውሮጳውያን ስሙን በማዛባት ዮሐንስ ቢለው ቢጠሩትም፣ በኢትዮጵያ ምድር ላይየክህነትንና የንጉሥነትን ማዕርግ አጣምሮ የለበሰ ገዢ አልነበረም ማለት አይቻልም።ሁለቱም ኑረዋል። “የአፍሪቃ አባት” በመባል የሚታወቁትን አፄ ኀይለሥላሴንብዙዎቻችን በዓይናችን አይተናቸዋል። ካህኑ ዮሐንስ ስማቸው ቢዛባም፣ታሪካቸውበአውሮጳ በሚናፈስበት ወቅት አካባቢ፣ በሥነሥርዐቱ ተቀብተው፣እንደቅዱስ መጽሐፉመልከጼዴቅ ካህንና ንጉሥ የሆኑ ገዢ መኖራቸው ሐሰት አይደለም። በሌላው ደግሞ፣የኢትዮጵያ ነገሥታት አብዛኞቹ የዲቁና ማዕርግ የለበሱ እንደመሆናቸው፣የቤተክህነትአካል መሆናቸው የሚጠረጠር አይመስለኝም።
በምዕራባውያን ጭቈና ይማቅቅ የነበረው ጥቍር ሕዝብ ፈታኝና እልህ አስጨራሽትግሉ ወቅት፣ በኢትዮጵያዊነት ዙርያ በመሰለፍ ብቻ አልነበረም የታገለው። በሰንደቅዓላማዋም ነው። ስለሰንደቅ ዓላማ ብዙ የሚባል ነገር አለ። ግን ጨርቅም ቀለምም፣እንጨትም እንዳይደለ ርግጥ ነው። ባጭሩ፣ ያንድ ሕዝብ የመሬቱ ባለቤትነት፣ የነፃነቱርግጠኝነት፣ (የጥሩም ሆነ የመጥፎ) ታሪኩና ርእዮተ ዓለሙ መግለጫ ነው ብሎማጠቃለሉ ይበቃል። ኢትዮጵያ ከዐምስት ዓመት ትግል በኋላ፣ፋሽስቶች አገራችንንጥለው እንደወጡ፣ ለመላው ዓለም ያስታወቀችው፣ ለሕዝቧም ያበሠረችው፣በመጀመርያ ሰንደቅ ዓላማዋን በመሬቷ ላይ በመትከል ነው። በቀስተደመና ምስልየተሣለው የኢትዮጵያ ባለሦስት ቀለም ሰንደቅዓላማ፣ በጥንታዊነቱም ሆነ ባዘለውምሥጢር የሚያስደምም ነው ማለት ይቻላል። አረንጓዴ፣ ብጫ፣ ቀይ ቀለማት፣ትርጒማቸው የአገሪቷን “ምድር፣መንግሥትና ሕዝብ” ሲያመለክት፣ ባሕርያቸው አንድምሦስትም መሆኑን ያሳያል። ሦስት ፍጽምናን ሲያንፀባርቅ፣ አንድ ደግሞ የሦስቱንምአካላት በዓላማ፣ በአቋምና በግብር ያላቸውን ውሕደትና እኩልነት ያረጋግጣል።በአረንጓዴ የተመሰለችው ምድር፣ የሁሉም ፍሬ ሕይወት ሲትሆን፣የቀዩ ሕዝብ ደግሞ፣የምድሪቷ ነዋሪዎች ላገርና ለወገን ፍቅር ሲሉ ካስፈለገ ሕይወታቸውን በጀግንነትሊሠዉ ዝግጁ መሆናቸውን ያረጋግጣል። ብጫው መንግሥት፣ የምድርና የሕዝብጠባቂ፣ የሁለቱም አንድነት ማተብና ሐረግ ሲሆን፣ ሕዝቡን አገር ለመከላከልም ሆነለልማት በኅብረት ማሰለፍ ግዴታውና አላፊነቱ እንደሆነ ይነግረናል።
ከአስድናቂው የአድዋ ድል በኋላ፣ ጥቊር ሕዝብ የኢትዮጵያዊነት መግለጫና የማንነቷመለዮ ሁኖ ለዓለም የተበሠረውን የኢትዮጵያን ሰንደቅ ዓላማንም፣ የነፃነትና የእኩልነትትግሉ ወቅት፣ እንደትእምርተ ኀይልና እንደትእምርተ መዊዕ ያውለብለብ ነበር። የአሳቡጠንሳሽ የመላውን ዓለም ጥቊር ሕዝብ፣ ለዚህ ዓላማ ባንድጋ ያሰባሰበው፣ ስመጥሩውየጃማይካው ተወላጅ ማርኩስ ጋርቬይ ነው። አቶ ጋርቬይ፣ በአ. አ. በ፲፱፻፳ ዓ.ም. “ተመልከት ዓላማህን፣ ተከተል አለቃህን” ሲል የጥቊር ሕዝብ ማንነት መግለጫ፣የትግሉ ተስፋ እንዲሆንለት የሰጠው የኢትዮጵያን ሰንደቅ ዓላማን ቀለማት ነው።ወደሠላሳ ዓመታት ቈይተው፣ ነፃነታቸውን የተጐናፀፉት አብዛኞቹ የአፍሪቃመንግሥታትም፣ የአገራቸው ክቡርና አኩሪ ታሪክ፣ የነፃነታቸው ማረጋገጫ፣ የመሬታቸውባለቤትነት ማስመሰከርያ እንዲሆን የመረጡት፣ እነኚሁኑን የኢትዮጵያን ሰንደቅ ዓላማሦስቱን ቀለማት በመዋስና፣ መሠረት በማድረግ ስለነበር፣ ዛሬ “የመላዋ አፍሪቃቀለማት” በመባል ይታወቃሉ።
የኢትዮጵያ ሰንደቅ ዓላማ ከፍተኛ አድናቆት በዚህ ብቻ አላበቃም። የአድዋ ድል፣ የጥቁርሕዝብ ተጋድሎ ደጋፊ የነበረውንና በዘመናዊ ፈጠራው የታወቀውን፣ ጋሬት አውጉስቱስሞርጋንን ከኢትዮጵያ ጋር ሊያተሳስር በቅቷል። የመኪናና የተለያየ ተሽከርካሪ በዓለም ላይብቅ ማለት፣ መጓጓዣ መንገዶቹን እጅግ በጣም አጨናንቆ፣ ብዙ ሕዝብ ለአደጋሲያጋርጥ፣ ለሞት ሲዳርግ፣ ብዙ ቢሞከርም ፍቱን መፍትሔ ሊገኝ አልተቻለም።የተቻለው፣ በአ. አ. በ፲፱፻፳፪ ዓ. ም. ላይ፣ አቶ ሞርጋን የኢትዮጵያን ሰንደቅ ዓላማ ቀለሞችለትራፊክ መብራት አገልግሎት በማዋሉ ነው። ከዚያን ጊዜ ጀምሮ እስከዛሬ ድረስ፣ሦስቱ የኢትዮጵያ ሰንደቅ ዓላማ ቀለማት፣ ዘመናዊ ተሽከርካሪ በሚጓዝበት መንገዶች፣በመላው ዓለም ከዳር እስከ ዳር፣ የሰውን ልጅ መመላለሻ ጠባይ ተቈጣጣሪ ሁነዋል።ሦስትዬው ቀለማት የትራፊክ መብራት በያለበት፣ የሕግ አስጠባቂና አስከባሪ ኀይል ብቻሳይሆን፣ አገልግሎቱን ከጀመረበት ወቅት ጀምሮ፣ የብዙውን ሰው ሕይወት ከሞትአድነዋል፤ ትርምስምስና ጭንንቅ ከየመገናኛ መንገዱ አስወግደው ዘርና አካባቢ፣ቋንቋና ባህል፣ እምነትና የትምህርት ደረጃ፣ መደብና ማዕርግ፣ ዳራና ፆታ ሳይለዩ፣ሁሉንም በእኩልነትና በትክክል፣ በሥነሥርዐትና በመከባበር እያስተናገዱ ይገኛሉ።
ኢትዮጵያ፣ ለዓለምዐቀፉ ጥቊር ሕዝብ የነፃነት አድማሱን የምታንቀሳቅስ ረቂቅመንፈስ፣ የመጨረሻ ድሉም ተስፋና አርአያ ብቻ ሁና አልቀረችም። የትግሉን ሕልምእውን ለማድረግ፣ ለአብዛኛው ጥቊር ሕዝብ፣ በተለይም ለአፍሪቃ፣ ወሳኝ አስተዋፅዖምበተግባር አበርክታለች። ከዚህም የተነሣ የአፍሪቃን የነፃነት ትግል በጊዜው በዋናነትየመሩት አፄ ኀይለሥላሴ “የአፍሪቃ አባት” የተባለ ስያሜ ሲሰጣቸው፣ ኢትዮጵያ ደግሞ“የአፍሪቃ እናት” በመባል ትታወቃለች። መናገሻ ከተማዋም የመላዋ አፍሪቃ ድርጅትመቀመጫ ሁና ተመርጣለች።
ኢትዮጵያ ሁሉንም በክብር ተቀብላ በእኩልነትና በነፃነት የማስተናገድና የማዋሃድ፣የማቻቻልና አብሮ የማኖር ታሪክ ያላት አገር መሆኗን አይተናል። እነዚህ እሴቶች ከውጭለሚመጣ ብቻ የሚለገሡ ወይንም ለይስሙላ የተደረጉ አይደሉም። ጩራቸውንወደውጭ አገር ለማፈናጠር የበቁት፣በአገር ውስጥም የኢትዮጵያዊነት ምንነት ራሱመግለጫውና መለዮው በመሆናቸው ናቸው። ኢትዮጵዊነት ሁሉንም ዐቃፊናአስተናጋጅ፣ አግባብቶና አቻችሎ በአንዲት አገር ጥላ ሥር፣ በአንድነት፣ በነፃነትናበእኩልነት የሚያኖር፣ ባለረጅም ታሪክ፣ ሁለገብና ውስብስብ ማራኪ ባሕርይ ያለው ረቂቅኀይል ነው። ዛሬ የዘውግና የግራዘመም ርእዮተ ዓለም አቀንቃኞች እንደሚሉን፣ኢትዮጵያ ባንድ ዘውግ ወይንም አንድ ቋንቋና ባህል ባለው ብሔረሰብ የተፈጠረች አገርአይደለችም፤ ሁናም አታውቅም። በተለያየ ጊዜና ምክንያት፣ ሰበብና ወቅት፣ ከልዩ ልዩአካባቢ በመሳሳብ የተዋሐዱ የብሔረሰቦች ጒንጒን ናት።
በኢትዮጵያ ሕዝብ መካከል ያለው ልዩነት የቋንቋና የእምነት እንጂ፣ የዘር ወይንምየቀለም አይደለም። ከስድስት ሺ በላይ ዓመታት ጀምሮ፣ ሕዝቡ በወረራና በፍልሰትሲንሰራራና ሲስፋፋ፣ ሲደበላለቅና ሲዋሐድ ኑሯል። አገሪቷም በየጊዜው የውድቀትናየትንሣኤ፣ የመጥበብና የመስፋት ተመክሮ አጋጥሟታል። እነዚህ ሁናቴዎች በተከታታይበተፈራረቁባት የረጅም ታሪክ ጉዞ ባላት አገር ውስጥ፣ ለሥልጣን፣ ወይንም ለሀብት፣አለበለዚያም ለከብት ግጦሽ፣ ወይንም ለፍትሕ ፍለጋ ሲል የሰሜኑ ማኅበረሰብወደደቡብ፣ የደቡቡ ወደሰሜን፣ የምሥራቁ ወደምዕራብ የአዜቡ ወደሊባ፣ የመስዑወደባሕር፣ በመሃሉ አገር አቋርጦ በማለፍ ፈልሶ፣ በየአቅጣጫውና በየዳር ድንበሩሲሰፍር ቈይቷል። በየጊዜው አገሪቷን ያናውጧት የነበሩት የርስ በርስ ጦርነቶችናግጭቶች፣ ባንድ በኩል አካባቢውን ጐድተዋል ቢባልም፤ በሌላው በኩል ደግሞአብዛኛውን የኢትዮጵያን ሕዝብ፣ በዚያው ልክ ከማቀራረብ አልፈው፣ አዋህደዉታል።በተለያየ ዘመንና ምክንያት በየወቅቱ የተካሄደው የሕዝብ ፍልሰት በተራው፣ለሃይማኖቶች መስፋፋት ረድቷል። ለንግድና ለንግደት ከሚደረጉት እንቅስቃሴዎችምጋር ሁኖ፣ እሱም ልክ እንደጦርነቶቹ፣ በመጨረሻ ላይ ሕዝቡን ወደየርስ በርስ ጋብቻናወደባህልና ቋንቋ ውርርስ መርቷል። በጠቅላላ፣ እነዚህ ገጠመኞችና ሁኔታዎች፣በርካታውን የኢትዮጵያን ሕዝብ በታሪክ፣ በደም፣ በቋንቋ፣ በባህል ከማስተሳሰርአልፈው፣ እንደሰርገኛ ጤፍ ደበላልቀውታል ለማለት ያስደፍራል። ከዚህም የተነሣ፣በዘሩ ጭንጩ የሆነ ዘውግ፣ በርግጥ በኢትዮጵያ ውስጥ አለ ማለት አስቸጋሪ ነው።እውነት ነው፣ እያንዳንዱ ዘውግ ራሱን የሚገልጥበት የተለየ የራሱ ነው መባል የሚችልየአካባቢ ቋንቋ አለው። ይኸ ማለት ግን፣ ሁሉም ቋንቋውን ተናጋሪው ሕዝብም ሆነግለሰብ፣ ካንድ እንጅላት ሲወርድ ሲዋረድ የመጣ ነው ማለት አይቻልም። አብዛኛውለሚኖርበት መጤ፣ አለበለዚያም ከሌላ አገር ከፈለሰ መጤ ጋር የተቀላቀለና የተዋሐደነው። ስለዚህም፣ በርካታው የኢትዮጵያ ሕዝብ፣አንዱ የሌላው የሥጋው ቊራጭ፣የደሙ ፈሳሽ ነው ቢባል፣ መቼም ከእውነት የራቀ አባባል አይደለም። ድርና ማጉ አንድነገድ ወይንም አንድ ጐሣ የሆነ ሰው፣ በኢትዮጵያ ምድር አካቶ የለም ማለት በርግጥባይቻልም፣ የብሔርነት ስያሜ የሚገባው ሕዝብ አለ ማለት ግን እጅግ ያጠራጥራል።
ለኢትዮጵያዊነት ስብጥርነት፣ ዋነኞቹ ምክንያቶች የማእከላዊው መንግሥትየመንሰራፋትና፣ ግዛቶቹን ለማስፋፋት ሲል ኩታገጠም አገሮችን የማዋሀድ ጥረትያስከተሏቸው ጦርነቶች ሆኑ፣የሕዝብ ፍልሰቶች ናቸው ብለናል። እስኪ አጠር ባለ መልኩጥቂቶቹን እንቃኝ።
ከክርስቶስ ልደት በፊት የጀመረው የአክሱሞች መንሰራፋት፣ ከዛሬዋ ኢትዮጵያበርዝመትም በስፋትም እጅግ የሚበልጡ አገሮችንና በውስጣቸውም የሚኖረውንሕዝብ በኢትዮጵያዊነት ሥር ካጠቃለለ በኋላ፣ በዘጠነኛው ዘመነምሕረት አካባቢሲያበቃ፣ እስከ፲፫ኛው ዘመነምሕረት ድረስ ባለው ጊዜ በአገዎች ተተኩ።
ካርታ ፩።
በሁለቱ ሥርወ መንግሥታት ሽግግር መካከል በነበረው የጨለማና የድብልቅልቅ ዘመንበመባል በሚታወቀው ወቅት፣ በየአካባቢው ከፍተኛ የኢትዮጵያ ሕዝብ ዝውውርናፍልሰት ተፈጽሟል ማለት ይቻላል። የአገዎቹ በትረ–መንግሥት ሲያከትም፣ ሥልጣኑንየወረሱት ሰለሞናውያን፣ እስከ፲፮ኛ ዘመነምሕረት ቈዩ። በግዛታቸው ዘመን፣ እነሱያልደረሱበት የኢትዮጵያ ምድር፣ ያልተዋጉበት ማእዘን አልነበረም ማለት ይቻላል። ከነሱቀጥሎ፣ ተራው የሱማሌዎችና የአዳሎች ሆነ። እነሱም ለተሻለ ኑሮ ሲሉ፣ ከአደን ሰላጤተነሥተው ወደሐረር ደርሰው፣ በተለያየ የሥራ ዘርፍ ተሰማርተው ሲኖሩ፣የእስልምናእምነት አራማጆችና ሰባኪዎች ሁነው፣ ግራኝን በመከተል ከምሥራቅ ወደምዕራብዘመቱ። እዚህ ላይ መሰመር ያለበት ዛሬ ሱማሌና ጂቡቲ በመባል የሚታወቁት ሁለቱልዑላን መንግሥታት፣ ከአክሱማውያን ዘመን ጀምሮ የኢትዮጵያ ግዛት እንደነበሩ ነው።ስለዚህ ግራኝም ሆነ ጦር ሠራዊቱ ኢትዮጵያውያን ነበሩ።
ካርታ ፪
ግራኝ ለዐሥራዐምስት ዓመት ያህል ባካሄደው ጦርነት፣ ኢትዮጵያን የመግዛት አሳቡቢከሽፍበትም፣ ወረራው ያስከተለው ለውጥ ሥረነቀል ብቻ ሳይሆን፣ጥልቀትና ዘላቂነትያለው ነበር። በወረራው ምክንያት የአክሱማውያን ውድቀት ካስከተለው ይበልጣልማለት የሚቻል፣ከፍተኛ የሕዝብ ፍልሰትና ዝውውር ተፈጽሟል። በኢትዮጵያ ላይለበላይነት ይታገሉ የነበሩት፣ ሁለቱ የክርስቲያኑና የእስላሙ ኀይል ከልክ በላይ ሲዳከም፣ተጠቃሚ የሆነው ዘላኑ የኦሮሞ ሕዝብ ነው። በአፈታሪክና በሱም ተደግፈው በየጊዜውበተጻፉት ጽሑፎች መሠረት፣ የኦሮሞ ሕዝብ መነሻው ከደቡብ ከባሌ እንደሆነይነገራል። ከዚያ እሱም ተራውን ከብቱን ይዞ ግራውንና ቀኙን እየወረረ እየተጓዘ፣በ፲፯ኛና በ፲፰ኛ ዘመነምሕረት በአራቱ የአገሪቷ ማእዘኖች ለመንዘራፈጥ በቃ።
ካርታ ፫
በኢትዮጵያ ታሪክ የአባ ባሕርይን ጽሑፍ በስሕተት በመተርጐም፣ ኦሮሞችን በተመለክተሁለት ዐበይት ስሕተቶች ሲደጋገሙ ይታያሉ። አንደኛው፣ ኦሮሞችን እንደመጤዎችየማየት ዝንባሌ ነው። ሐቁ ግን፣ ከዚያ እጅግ በጣም የራቀ ነው። አባ ባሕርይ የጻፉትስለኦሮሞ ሕዝብ በኢትዮጵያ ታሪክ መድረክ ብቅ ማለቱ፣ ስለኅብረተሰቡ አወቃቀርና፣ከሱም ጋር በማያያዝ ፍልሰታⶨው ስላስከተላቸው ብሔራዊ ጠንቆችና ውዝግቦችእንጂ፣ ስለኢትዮጵያዊነት ማንነቱ አይደለም። ኦሮሞች ኢትዮጵያውያንና የአገሪቷምሕዝብ አካል ስለመሆናቸው፣በፍጹም የሚያጠያይቅ ሁናቴም ጊዜም የለም። በኢትዮጵያውስጥ ይኖር ከነበረው ሕዝብ አንዱ መሆናቸውን፣ በ፲፬ኛ ዘመነምሕረት ላይ የተጻፈታሪከ ነገሥት በግልጥ ይመሰክራል። ከ፲፫፻፯ እስከ፲፫፻፴፮ ዓ.ም. የነገሡት፣ ስመጥሩናገናናው ሰለሞናዊው ንጉሥ አፄ ዐምደጽዮን፣ በደዋሮ አድርገው ሽፍታውን የአዳልንንጉሥ ሊወጉ ሲሄዱ፣ በ፳፰ ሚያዝያ ላይ በዓለትንሣኤን “በደስታና በሰላምያከበሩትና”፣የሚወዷቸውንና እጅግ የምትደነቀውን “ባለቤታቸውን ንግሥት መንገሣን”መጀመርያ ትተውአቸው የሄዱት፣ በኋላም በሠኔ ሰባት ላይ ተመልሰው መጥተውየወሰዷቸው፣ “በጋላ”ና “ከጋላ” አገር ነበር። ይኸ በንጉሠነገሥቱ የተፈጸመው ሥራበማያከራከር ግዛታቸው
ካርታ ፬
ውስጥ መሆኑ አያጠያይቅም። ድርጊቱም የሆነው “ጋላ” የተባለ ሕዝብ ኢትዮጵያንመውረር ጀመረ ከተባለበት ጊዜም ሆነ፣ አባ ባሕርይ መጽሐፋቸውን ከመጻፋቸውወደሁለት መቶ ዘመን አስቀድሞ ነው።
ሁለተኛው ስሕተት፣ ካንዳንድ ባህላቸው መመሳሰል የተነሣ፣ ኦሮሞችን እንዳንድ ሕዝብየማየት፣ ወረራቸውንም አንድ ሁነው እንደፈጸሙ አድርጎ የማሰብ ሁናቴ አለ። እውነቱግን፣ ከባህልና ከቋንቋ ተመሳሳይነት በዘለለ፣ የተረጋገጠ ምንም ዐይነት ታሪካዊ አንድነትየላቸውም። በታሪክም የሚታወቁት ቱለማ፣ ጃዊ፣ ሊበን፣ ለበቻ በመሳሰሉት እጅግ በጣምበተለያዩ የጐሣ መጠርያቸው እንጂ፣ ኦሮሞ ወይንም “ጋላ” ተብለው አይደለም። የኦሮሞዘር አባቶች እንደሆኑ የሚነገሩት በረይቱማና ቦረንም፣ ጥንት አንድ አካባቢ ሲኖሩ አንድሕዝብ ሊሆኑ ይችላሉ። ልክ እንደዛሬዎቹ አይሁዶችና ዐረቦች፣ ወይንም ከዚያ ወረድ ሲልየጀርመን ዘር ምንጭ ናቸው እንደሚባሉት፣ እንደኦስትሮጎቶችና ቪሲጎቶች ማለት ነው።የቋንቋቸውና የባህላቸውም ተመሳሳይነት ከዚያ ጋር የተያያዘ ሊሆን ቢችልም፣ የተረጋገጠነገር ግን በፍጹም የለም። ይሁንና፣ ያ አዝማናት የቈጠረ፣ የጥንት ታሪክ ነው። የአዳምምሆኑ፣ ከዚያ ወረድ ስንል የይስሐቅ ልጆች፣ ማለትም የዛሬዎቹ አይሁዶችና ዐረቦች፣እንዲሁም የእንግሊዞችና የሰሜን ኢጣሊያን ሎምባርዶች፣ ቅድመአያቶች አንድ ቋንቋይናገሩ ነበር እንደማለት ነው። ዛሬ ግን፣ ሁሉም እንደየአሰፋፈራቸውና እንደየነገዳቸው፣በተለያዩ ስሞች ይጠራሉ፤ የሚናገሩትም የየአገራቸውን ቋንቋ፣ ማለትም እንግሊዝኛ፣እስጳንኛ፣ ኢጣሊያንኛ ወዘተ. ነው።
ወረራቸውን በተመለከተ፣ ባህላቸው ቢመሳሰልም፣ የተለያዩ የኦሮሞ ጐሣዎች ከጥንትመኖርያቸው ከደቡብ ኢትዮጵያ ተነሥተው መኻል አገሩን የወረሩት፣ እንደአንድ ሕዝብሳይሆን፣ርስበርሳቸው በከብታቸው ግጦሽ እየተፋጁ ነበር። ላንድ ዓላማ፣ ወይንም የጋራችግር ወይንም ጠላት ሊጋፈጡ ሲሉ፣ አብረው የመከቱበትና የዘመቱበት ጊዜ፣ በታሪክውስጥ ከቶውኑ የለም። ጐሣዎቹ በታሪክ የሚታወቁት፣ በትብብር ሳይሆን በርስበርስለከብታቸው ግጦሽ በመጣላትና በመጨፋጨፍ ነው። የማንነታቸውና የአንድነታቸውመግለጫ ኢትዮጵያና ኢትዮጵያዊነት ነው። ሁለቱንም በገሃድ ያስመሰከሩትበኢትዮጵያና በኢትዮጵዊነት ጥላ ሥር ከሌላው ሕዝብ ጋር አብረው በመኖር፣ ከሱም ጋርጠላትን በአንድነት በመመከትና፣ አገሪቷን በጀብዱነት በመከላከል ነው። ከዚህ የተለየታሪክ ግን፣ የዛሬው የጐሣ አቀንቃኞችና የግራዘመም ርእዮተ ዓለምአራማጆች፣እንዲሁም የ”ብሔረሰባችን ወኪል እኛ ብቻ ነን” ብለው ራሳቸውንበራሳቸው የሾሙት፣ የጠባብ ብሔርተኞች ስብስብ የፈጠሩት ልበወለድ እንጂ፣ ምንምዐይነት እውነተኝነት የላቸውም። ቀጥለን የሚናየው ታሪክ ይኸንን እውነት በማያወላዳሁናቴ ያረጋግጥልናል።
ኦሮሞች ተራቸው ሁኖ ፍልሰታቸውን የጀመሩት፣ ከላይ እንዳልሁት፣ በ፲፮ኛዘመነምሕረት መኻል አካባቢ ነው ተብሎ ቢገመትም፣ ግማሽ ዘመን ባልሞላ ጊዜውስጥ ግን፣ ከውጭ አገር ከመጣ፣ ማለትም ከባዕድ የኢትዮጵያ ወራሪ ጠላት ጋርሲፋለሙ፣ የኢትዮጵያን ዳርና ድንበር ሲጠብቁና ሲያስከብሩ ይታያሉ።ለአብዛኞቻችን፣ይልቁንም ኢትዮጵያ የመቶ ዓመት ታሪክ አገር ናት እያሉ ለሚያንቋሽሹ፣የሺ ዘጠኝ መቶ ዐምሳዎቹና ስድሳዎቹ ትውልድ፣ ኢትዮጵያውያን በውጭ አገር ጠላትላይ የተቀዳጁት ድል ሲነሣ፣ እንደወሳኝና ታሪካዊ አድርገው የሚያዩት፣ በኢጣልያን ላይየተፈጸመው፣ የቅርብ ጊዜው፣ የአድዋ ድል መሆኑ አይካድም። ከዚያ ግፋ ሲል ሌላለትዝታ የሚበቃ ቢኖር፣ ራስ አሉላ በዚሁ በኢጣሊያን ጠላት ላይ አስቀድመው በዶጋሌ፣አለበለዚያም አፄ ዮሐንስ በግብጽ ላይ በጉራዕና በጉንዴት የተጐናጸፏቸው ድሎችናቸው። እውነቱ ግን፣ ኢትዮጵያ፣ ዳር ድንበሯን በመድፈር፣ቅኝ ግዛቱ ለማድረግየሞከረውን ኀይለኛ ባዕድ ወራሪ፣ በልጆቿ ትብብር ጡንቻውን ሰብራ፣ ነፃነቷንናልዕልናዋን ያስከበረችው፣ በቅርቡ በዘመናችን የመጣውን ጠላት በጀግንነት በመመከትብቻ አልነበረም። በ፲፭፻፸፩ና በ፲፭፻፹፫ ዓ.ም. ላይ፣ ከኦቶማን ቱርኮች ጋር ሁለት የሞትየሽረት ትግል ተፋልማ፣ የኢትዮጵያ ሠራዊት ከፍተኛ ድል ለመቀዳጀት በቅቷል። ድሉከያገሩ የተወጣጣው የወታደር ኀይል ውጤት ቢሆንም፣ ለመጀመርያ ጊዜ የኦሮሞፈረሰኛ፣ ልክ በጊዜአችን በአድዋ እንዳደረገው፣ በዚህም ጦርነት ወሳኝ ሚናየተጫወተበት ጊዜ ነበር ተብሏል። ጦርነቱ ልክ እንደአድዋው፣ ለኢትዮጵያ ህልውናእጅግ በጣም ወሳኝ ነበር። ያኔ አብዛኛውን ዓለም ይገዛ በነበረው በኦቶማን ቱርክ የጦርኀይል ኢትዮጵያ ብትሸነፍና፣ ሰለባው ሁና ብትቀር ኑሮ፣ ታሪኳና ቅርጿ፣ የሕዝቧምሥነልቦና፣ እንዲሁም የአገሪቷ ባህልም ሆነ እምነት፣ ዛሬ ከምናየው እጅግ በጣም የተለየሁኖ እንደሚቀር አያጠራጥርም። ሌላው ቢቀር፣ በማንም ባልተደፈረ የሕዝቧ የነፃነትናየድል ታሪክ፣ የማይሻር መጥፎ የሥነልቦና ጠባሳ በተወ ነበር። እንግዴህ ኦሮሞኛተናጋሪው ኅብረተሰብ፣ ታሪክ ከመዘገባቸው ከነዚህ ሁለቱ ጦርነቶች ጊዜ ጀምሮ አሁንእስካለንበት ወቅት ድረስ፣ እንደሌላው የኢትዮጵያ ሕዝብ እኩል አሻራውን ያላሳረፈበትየጦር ሜዳና ድል በኢትዮጵያ ታሪክ የለም ማለት ይቻላል።
ካርታ ፭
ከነዚህ ጦርነቶች ወዲያ፣ ተመሳሳይ እጅግ በጣም ጥልቅ የሆነ የኦሮሞች የውሕደትሂደት፣ በሌላውም መስክ በጉልህ ሲፈጸም እናያለን። ወረራቸውን ጀመሩ በተባለውበመቶ ዓመታቸው ውስጥ፣ ኦሮሞች ከፍተኛ የቤተመንግሥት ባለሟሎችና፣ ያገር ግዛትአስተዳዳሪዎች ከመሆን አልፈው፣ በከፍተኛ የኢትዮጵያ የቀለም ትምህርትም ደረጃየመጠቁና የበቁ ግለሰቦች እንደነበሩ፣ ጢኖ በመባል የሚታወቁት ጸሓፈ–ትእዛዝ አዛዥተክለሥላሴ [፲፮፻፲፪–፲፮፻፴፪] ጥሩ ምስክር ናቸው። ንጉሠነገሥቱ አፄ ሱስንዮስ፣“እንደልቤ ታማኝ” የሚሏቸውና፣ ዋናው አማካሪያቸው የነበሩት፣ አዛዥ ጢኖ፣ “የኛምየራሳችን ቋንቋ” ብለው ከሚመኩበት ከአማርኛ በተጨማሪ፣ ኦሮሞኛን፣ እንዲሁምግእዝን አሳምረው የሚያውቁ፣ አቀላጥፈው የሚናገሩ፣ ቅኔ የሚቀኙ፣ አንደበታቸውየተባ፣ ብዕራቸው የሰላ ጸሓፊ ብቻ አልነበሩም። በጊዜያቸው፣ በመላ ኢትዮጵያ ውስጥየለየላቸው፣ “ምርጥ የቅኔ ምሁራን” በመባል የሚታወቁት፣ ቢቈጠሩ ዐሥር እንኳንየማይሞሉ፣ የቅኔ ትምህርት ዐዋቂዎች ክበብም፣ ዋና አለቃቸው ነበሩ። አድናቂዎቻቸውኢትዮጵያውያን ብቻ አልነበሩም፤ በጊዜው በአገሪቷ ውስጥ ከፍ ያለ ዕውቀት የነበራቸው አውሮጳውያንም፣ “በማሰብ ችሎታው የረቀቀ፣ በተሰጥዎው የመጠቀ፣ በትምህርቱየተደነቀ” ሰው ነበሩ ብለው ይመሰክሩላቸዋል።
ኦሮሞች ብዙም ሳይቈዩ፣ እያንዳንዱ ነገዳቸው በየሰፈረበት ቦታ፣ የጥንት አረመኔአዊልማዱን ትቶ፣ በቋንቋ፣ በባህልና በእምነት ከሰፊው የአካባቢው ሕዝብ ተዋህዶናተመሳስሎ ይገኛል። በ፲፰ኛ ዘመነምሕረት መጨረሻ ደግሞ፣ ኦሮሞኛ ራሱ ከማንኛውምየዓለም ፊደል አስቀድሞ፣በአገር–በቀሉ በግእዝ ሆሄያት መጻፍ ጀመረ። በቀጣዩ ዘመንመጨረሻ አካባቢ ደግሞ፣ ቅኔም በኦሮሞኛ ሲቀኝበት ይታያል። የቋንቋውን ፍጹምኢትዮጵያዊነት በፊታውራሪነት የመራው ግን፣ የፖለቲካው ዘርፍ ነበር። ይኸምበዘመነመሳፍንት ወቅት ስናይ ግልጽ ይሆንልናል።
ዘመነመሳፍንት ማለት ባጭሩ፣ ኢትዮጵያን ከዳር እስከዳር የሚያስተዳድር ማእከላዊመንግሥት በጠፋበት ወቅት፣“ወሬሸኮች” በመባል የሚታወቁት፣ የየጁ ባላባቶች፣ነገሥታቱን በዘፈቀደ እንደጉልቻ እንዳሰኛቸው እየቀያየሯቸው፣ ከሸዋ በስተሰሜን፣ማለትም ከወሎ እስከባሕረ ኤርትራ ያሉትን ግዛቶች በበላይነት ቀጥቅጠው ይገዙየነበሩበት ወቅት ነው። ታሪክ በስሕተት የጊዜውን አስተሳሰብ በመከተል፣ “የጋላ ግዛትዘመን” ብሎ ቢጠራም፣ ሐቁ ግን የተለየ ነው። “ወሬሸኮች” አመጣጣቸው ከዐረብምድር ነው ይባላል። ስለዚህ የጁዎች ኦሮሞች አይደሉም። ግን ከኦሮሞኛም ሆነከአማርኛ፣ እንዲህም ከሌላው ቋንቋ ተናጋሪ ሕዝብ ጋር በአምቻና፣ በጋብቻ፣ በባህልናበእምነት እጅግ የተሳሰሩ በመሆናቸው፣ ሥርወ መንግሥታቸው በስብጥርነቱ እውነተኛየኢትዮጵያዊነት መግለጫ ነው ማለት ይቻላል። ወሬሼኮች ሹመታቸው እንደራሴነትነው። ግን በዘመነመሳፍንት፣ ለስም ብቻ ንጉሦችን እየሾሙና እየሻሩ፣ከውጭ አገር ጋርበሚያካሄዱት መንግሥታዊ ግንኙነቶችና፣ የጽሑፍ ልውውጦች፣አንዳንዴ ራሳቸውን“የሐበሻ [ኢትዮጵያ] ንጉሥ”፣ ሌላ ጊዜ ደግሞ የኢትዮጵያ “ርእሰ መኳንንት” እያሉበማስታወቅ፣ የመንግሥትን ሥልጣን ጠቅልለው የያዙት እነሱ ነበሩ።
ዘመነመሳፍንት ራሱ፣ የሁለቱ አዲሶች ኀይሎች፣ ማለትም ባንድ በኩል በእቴጌ ምንትዋብሞግዚትነት የሚመራው የቋሮች፣ በሌላው በኩል ደግሞ፣ የኦሮሞ ባላባት ልጅበነበረችው፣ በእቴጌይቷ ምራትና፣ በደጋፊዎቿ መካከል ይካሄድ የነበረው የሥልጣንሽኩቻ ውጤት ነበር ቢባል፣ ስሕተት አይመስለኝም። ሁናቴው በግልጥ የሚያሳየን ነገርቢኖር፣ ከሁለት መቶ ዓመት በፊት፣ ከበስተደቡብ ወደመኻል አገር ጉዞውን የጀመረውዘላኑ የኦሮሞ ሕዝብ፣ በጋብቻ፣ በባህልና በኑሮ ከቀረው ከኢትዮጵያ ሕዝብ ጋርተዋሕዶ፣ በከፍተኛ ደረጃ መንግሥትን የመምራት ሥልጣን ለመጨበጥ እንደቻለ ነው።ከዚያም በመቀጠል፣ በ፲፱ኛ ዘመን መኻል በቋራው አፄ ቴዎድሮስ ተጀምሮ፣ በአፄምኒልክና የቀኝ እጃቸው በነበሩት በራስ ጐበና በተጠናቀቀው የኢትዮጵያ የመልሶአንድነት ምሥረታና ግንባታ፣ እንዲሁም በተከታታዩ የዕድገቷና የልማቷ ሥራ፣ ከመሪነትእስከተራ አላፊነት ባለው ዘርፍ በመሰማራት፣ ከፍተኛ አስተዋፅዖ ካበረከቱት ዋነኞቹ፣የኦሮሞነት የአጥንት ዝምድና ያላቸው እንደሆኑ ታሪክ ይመሰክራል።
በኦሮሞ ሕዝብ ላይ በመጠኑ ሰፋ ያለ ገለጣ ለመስጠት የፈለግሁበት ዋናው ምክንያት፣ፍልሰቱ በኢትዮጵያም ሆነ፣ በኅብረተሰቡ ራሱ ላይ ያመጣውን ሥርነቀል የሆነ ጥልቅናሰፊ ለውጥ በአጭሩ ለማሳየትና፣በዚያው ልክ ደግሞ፣ የኦሮሞን ሕዝብ ኢትዮጵያዊነትበመካድ፣ አንዳንድ የብሔረሰቡ ልሂቃንና ድርጅቶቻቸው የሚነዙት ታሪክ መሠረተ–ቢስእንደሆነ ለማገናዘብ ነው። የኦሮሞ ሕዝብ የውሕደት ሂደት፣ የሌላውንም የኢትዮጵያንኅብረተሰብ ሁናቴ ያንጸባርቃል ማለት ይቻላል። ለከብቱ ግጦሽ ፍለጋ ሲል፣ ከበስተደቡብከባሌ አካባቢ የተነሣው ዘላን ሕዝብ፣ ግማሽ ዘመን ባልሞላ ጊዜ ውስጥ በየደረሰበትሁሉ፣ የጥንት ኑሮውን ስልት ትቶ፣ መስፈርና በግብርና መተዳደር ጀመረ። በየሰፈረበትምአካባቢ፣ ከተቀረው የኢትዮጵያ ሕዝብ ጋር፣ በባህል፣ በቋንቋ፣ በሃይማኖትና በትውልድመዛመድና መዋሐድ የግድ ሆነበት። በተለያየ የሥራና የሥልጣን ዘርፍ ተሰማርቶ፣የአገርንና የመንግሥትን ህልውና በመጠበቅና፣ በማጠናከር ከፍተኛ አስተዋፅዖ ሊያደርግበቃ። እንግዴህ፣ ኢትዮጵያና ኢትዮጵያዊነት ምን መሆኑን፣ ከእንደዚህ ዐይነቱ ታሪክለመማርና ለመረዳት አያዳግትም ብዬ አምናለሁ።
ከዚህ በታሪክ ጸሓፊዎች ግምት፣ ቢያንስ ከስድስት ሺዓመታት በላይ የቈየ፣ ይልቁንምየመንግሥትና የሕዝብ የመንሰራፋትና የመስፋፋት፣ የውርስና የቅርስ፣ የአምቻና የጋብቻታሪክ፣ እጅግ በጣም አድርገን በከፍተኛ ደረጃ መገንዘብ የሚገቡን ሁለት ጉዳዮች አሉ።እነኚህም፣ ስለኢትዮጵያም ሆነ፣ ስለኢትዮጵያዊነት በተናገርን ቊጥር፣ ተደጋግመውመጉላት፣ በጥብቅ መነገርና መሰመር ያለባቸው ነጥቦች ናቸው ብዬ አምናለሁ። ጉዳዩ፣ሕዝብንም ሆነ መንግሥትን ይመለከታል። አንደኛው፣በኢትዮጵያ ውስጥ በተፈጸመውበመንግሥት የመንሰራፋትና የመጠናከር ሂደትና ተግባር፣ ከሌላው ተነጥሎ የተለየጥቅም ያገኘም ሆነ ሳያገኝ የቀረ፣ የተከፋም ሆነ የተጐዳ የኅብረተሰብ ክፍል የለም ብቻሳይሆን፣ ኑሮም አያውቅም። ትላንት ወራሪና አጥቂ የነበረው ኅብረተሰብ፣ ብዙምሳይቈይ፣ ከጥንቱ ባለጋራው ጐን አብሮ በመሰለፍ፣ ከአዲሱ የውጭም የውስጥም ወራሪሲከላከል፣ የአገሪቷን ዳርና ድንበር ሲጠብቅና ሲያስጠብቅ፣ ግዛቷንም ሲያስፋፋ፣ለራሱም ሆነ፣ ለወገኑና ለአገሩ ደኅንነት ሲል፣ በየጦር ሜዳው፣ በየጢሻው፣ በየበረሃውናበየዱሩ ሲወድቅና ሲዋደቅ፣ አጥንቱን ሲከሰክስ፣ ደሙን ሲያፈስ ይታያል። እንግዴህታሪክ ግልጥ አድርጎ የሚያስረዳን ነገር ቢኖር፣ በኢትዮጵያ ታሪክ ማንኛውም ኅብረተሰብበጊዜውና በተራው ጐጂም ተጐጂም ተጠቃሚም መሆኑን ነው።
ሁለተኛው ከፍተኛ ነጥብ፣ በኢትዮጵያ የተካሄደው የመንግሥት መንሰራፋትም ሆነየሕዝብ ፍልሰት፣ የመጨረሻ ውጤታቸው የሚመሰገንና የሚደነቅ ቢሆንም፣ሂደታቸውየተፈጸመው ግን፣ አብዛኛውን ጊዜ በሰላማዊ መንገድ አለመሆኑን መገንዘብ ነው።አልፎ አልፎ በሰላማዊ መንገድ ቢከናወንም፣ ብዙውን ጊዜ የሚያመዛዝነው ግን፣ጉልበትና ጥቃት እንደነበር የማይካድ ሐቅ ነው። ይኸም ማለት፣ አንዱ ኅብረተሰብከጥንት መኖርያው ተነሥቶ ወደሌላው አካባቢ ሄዶ ሲሰፍር፣ የአገሩ ነባር ሕዝብ፣መጤውን ከበሮ እየደለቀለት፣ እምቢልታ እየነፋለት፣ ቀይ ምንጣፍ አንጥፎለት፣ ቄጠማጐዝጒዞለት፣ ጮቤ እየረገጠ፣ በሆሆታና በእልልታ፣ በሽለላና በዝለላ የተቀበለበትወቅትና ሁናቴ በኢትዮጵያ ታሪክ መዝገብ ውስጥ ከቶውኑ የለም፤ኑሮም አያውቅም ብልስሕተት አይመስለኝም። ከኢትዮጵያ ኅብረተሰብ መካከል፣ የፍልሰቱ ታሪክ በውጭም ሆነባገር ውስጥ ጸሓፊዎች በሰፊው የተነገረለት ሕዝብ ቢኖር፣ የኦሮሞኛ ቋንቋ ተናጋሪውክፍል ብቻ ነው ማለት ይቻላል። ይኸ ኅብረተሰብ ከደቡብ ወደመኻል አገር ፍልሰትናመንሰራፋት እንደጀመረ፣ በወቅቱ በአካባቢው የነበረው ጶርቱጋላዊ ጳጳስ፣ አቡነቤርሙዴዝ፣ በመጠኑ መዝግበውታል። በጽሑፋቸው፣ እሳቸው በነበሩበት ወቅትእንኳን፣ኦሮሞች ለከብቶቻቸው ግጦሽ ሲሉ የኢትዮጵያን ሦስት ሰፋፊ ግዛቶቿንወርረው እቊጥጥሯቸው ሥር ለማድረግ እንደበቁ አቡኑ ይናገራሉ። እነዚህም፣ስፋታቸው ካስትልንና ጶርቱጋልን የሚያካክሉ የባሌና የደዋሮ አገሮች፣ እንዲሁምብቻውን ልክ እንደፈረንሳይ መሬት የሚሰፋ የሐዲያ ግዛት ናቸው። ይኸ እንዴት ሊሆንእንደቻለ ጳጳሱ ሲገልጹልን እንዲህ ይላሉ።
“ጋሎች መኖርያቸው በሞቃዲሾ አካባቢ ነው።አገራቸውን ሊያጠፉና አለነዋሪባዳ ምድር አድርገው ሊያስቀሩት ብቻ ሲሉ፣ ጐረቤቶቻቸውንም ሆነ ሌላውንማንኛውንም አገር እየወረሩ የሚኖሩ ጨካኝና ኀይለኛ ሕዝብ ናቸው። አንዱንአገር [በኀይል] ሲይዙ፣ ወንዶቹን በሙሉ ያርዳሉ፤ የልጆቹን አባለዘራቸውንይቈርጣሉ፤ አሮጊቶቹን ይገድላሉ፤ ልጅ እግሮቹን ደግሞ ለጥቅማቸውስለሚፈልጓቸው እንዲያገለግሏቸው ሲሉ ይወስዷቸዋል።”
ካርታ ፮
የአቡኑ ምስክርነት የተጻፈበት ወቅት፣ ከፍተኛ የትርምስምስና የብጥብጥ ጊዜ በመሆኑ፣ሙሉ በሙሉ ከግል ጥላቻ የጠራ አስተያየት ነው ብሎ ለመቀበል አስቸጋሪ መሆኑአይጠረጠርም። ሁኖም፣ ከእሳቸው በኋላ ወደሠላሳ ያህል ዓመት ቈይተው የጻፉት፣ዕውቁ የኦሮሞ ታሪክ ሊቅ አባ ባሕርይም ሆኑ፣ ሌሎችም በተከታታይ በተለያየ ወቅትናምክንያት ታሪኩን ያጠኑት የውጭና የውስጥ አገር ተመራማሪዎች፣ የጳጳሱን ዘገባእንዳለ አላንዳች ክርክር ይጋሩታል።
የኦሮሞ ብሔረሰብ እስከመሃሉ አገር ሊስፋፋ የበቃው፣ ከፊቱ ያለውን እየተዋጋናእያጠፋ፣ ኀይለኛውን ሕዝብ ደግሞ አልፎት እየሄደ፣ የገበረለትን ኅብረተሰብ ግንጉዲፈቻ፣ሞጋሳ [ሞገሳ]፣ ገበር የተባሉ ሥርዐቶቹን በመጠቀም፣ በጦር ኀይል ከሥልጣኑሥር እያስገባና እያንበረከከ፣ባህሉንና ቋንቋውን ደፍጥጦ፣ ሰብእናውን ጨፍልቆ፣በኦሮሞነት አጥምቆ፣ ሁለተኛ ደረጃ ዜግነት እየሰጠ መሆኑን ሁላቸውምይስማሙበታል።
እዚህ ላይ መነሣት የሚገባ አንድ አንኳር ነጥብ አለ። ይኸውም፣ አንዳንድ የተዛባ የታሪክግንዛቤ ያላቸው፣ ይልቁንም የጠባብ ጐሣነትና የግራዘመም ርእዮተዓለም አቀንቃኞች፣በአፄ ቴዎድሮስ ተወጥኖ በአፄ ምኒልክ የተደመደመውን የኢትዮጵያን የአንድነት መልሶግንባታና ተግባሩን የፈጸሙትንም ሆነ፣ የነሱም ፍሬና ውጤት የሆኑትን፣ “የምኒልክሰፋሪዎች” በማለት እስከመወንጀል ደርሰዋል። ከዚህም የተነሣ፣ ቢያንስ ከሰባተኛዘመነምሕረት ጀምሮ፣ የኢትዮጵያ ማእከላዊ መንግሥትና የሕዝቧ መገናኛና መግባቢያቋንቋ የሆነውን አማርኛ የሚናገረውን ሕዝብና ግለሰብ፣ ከያሉበት በግፍ፣ ከወንዛቸውና ከሕዝባቸው እየነጠሉና እያፈናቀሉ በማስወጣት፣ ከፍተኛ ኢሰብአዊ ግፍ እየፈጸሙእንዳሉ ማየት ዛሬ የተለመደ ሁኗል። መገንዘብ ያቃታቸው ግን፣ “የምኒልክ ሰፋሪዎች”ከ”ጋዳ ሰፋሪዎች”፣ ከ”አዳልና ከሱማሌ ሰፋሪዎች”፣ ከ”አገውና ከትግሬ ሰፋሪዎች” የማይለዩ አለመሆናቸውን ነው። ሁሉም በየጊዜውና በየምክንያቱ ተነሥቶ፣ አጋጣሚውንተጠቅሞ፣ በኢትዮጵያ የአንድነትም ሆነ የጥቃት ወረራ ተሳትፏል። ሁሉም ከሌላ አካባቢየመጣ ሰፋሪ ነው።
አማርኛ ከ”ምኒልክ ሰፋሪዎች” ጋር የሚዛመደው፣ ለዘመናት የኢትዮጵያ ብሔራዊ ቋንቋሁኖ በመገኘቱና፣ ከተለያዩ አካባቢና ቋንቋ ተናጋሪ ኅብረተሰብ የተወጣጡ፣የኢትዮጵያንየአንድነት መልሶ ግንባታ በተግባር ያዋሉት ጀግኖች አባቶችና ሠራዊታቸው፣እየተኰላተፉም ቢሆን ስለተናገሩት ብቻ ነው። ጥንት ባንድ ወቅት፣ አምሐራ ወይንምአማራ ከተባለ አካባቢ ጋር ግንኙነት ኑሮት ይሆናል። ቢኖረው፣ ያ አዝማናት ያስቈጠረታሪክ ነው። ዛሬ ዋጋ የለውም፤ ምንጩን ማወቁ ግን ጥሩ ነው። ያኰራልና። ዛሬ ግንአማርኛ፣ የኢትዮጵያና የኢትዮጵያዊነት መሠረታዊ መግለጫና መለዮ ነው። የተለያዩየኢትዮጵያ ብሔረሰቦች መግባቢያ፣ መገናኛና ጥብቅ መተሳሰርያ ሰንሰለት ነው።ኢትዮጵያውያን፣ በ፲፮ኛ ዘመነምሕረት ቱርኮችን፣ በ፲፱ኛ ዘመነምሕረት ኢጣሊያኖችንድል ያደረጓቸው፣ አማርኛ በመኖሩ መሆን መረሳት የለበትም። አለበለዚያ፣ ጥረታቸውናትግላቸው እንደባቢሎን ግንብ ገንቢዎች ባክኖ በቀረ። ያ ቢሆንማ፣ ኢትዮጵያም ኩሩየነፃነት ታሪኳን፣ ኢትዮጵያውያንም የሥነልቦና ጥንካሬንና አልበገርነትን ከትውልድወደትውልድ ለማስተላለፍ ባልታደሉም ነበር። ኢጣሊያንኛ የኢጣሊያኖች፣ እንግሊዝኛየእንግሊዞች ቋንቋዎች እንደሆኑ ሁሉ፣ አማርኛም የኢትዮጵያውያን ነው።አውሮጳውያን ሴማዊ ቢሉትም፣ ሰባ ከመቶ ያላነሰ ኩሻዊነት አለው። ስለዚህየኢትዮጵያን ብሔረሰቦች በሙሉ ለማንኛዉም ሳያዳላ የሚወክል፣ ከማንኛውም ጋርየማይተሳሰር፣ ሲናገሩት ጉሮሮ የማይከረክር፣ ምላስ የማይዶለዱም፣ ገለልተኛ፣ ግልጽናጥርት ያለ ቋንቋ ነው። ለዕድገቱም አብዛኛው የኢትዮጵያ ኅብረተሰብ ከፍተኛአስተዋፅዖ እንዳበረከተ አያጠራጥርም። በውስጥም በውጭም ግንኙነት፣ መሪዎቹ የተጠቀሙት፣ የአካባቢያቸውን ቋንቋ ሳይሆን፣ አማርኛን ነው። አፄ ዮሐንስ የትግራይተወላጅ ናቸው። ግን ሥራቸውን ያካሄዱት በሚቀላቸው ትግርኛ ሳይሆን፣ በአማርኛ ነው። በምዕራብ ኢትዮጵያ በ፲፱ኛ ዘመነ ምሕረት ማቈጥቈጥ የጀመሩት የኦሮሞባላባቶች ግዛቶች፣ መሪዎችም ሆኑ፣ በእንግሊዝ ቈስቋሽነት የምዕራብ ኢትዮጵያ የጋላ ባለቃልኪዳን መንግሥታትን ለማቋቋም የቃጡት፣ እንደነደጃዝማች ሀብተማርያም የመሳሰሉት፣ ከእንግሊዝም ከኢጣልያንም የመንግሥት ባለሟሎች የተጻጻፉት በአማራ ሳይሆን፣ በአማርኛ ነው። ወደበስተኋላ ገፋ ካልን ደግሞ፣ የዘመነ–መሳፍንት የኦሮሞገዢዎችም እንዲሁ። ግራኝ ራሱ አማርኛ ተናጋሪ እንደሆነ፣ የወረራው ታሪክ ጸሓፊውይገልጥልናል።
አማርኛን ከ”ምኒልክ ሰፋሪዎች” ጋር ብቻ ማዛመድ፣ ከታሪክ ጥራዘነጠቅነትና ከጥላቻውጭ፣ ሌላ ምክንያት አይኖርም። የ”ምኒልክ ሰፋሪዎች” ተብዬዎቹ፣ አማርኛ ይናገሩእንጂ፣ ከመጡበት ብሔረሰብና አካባቢ አኳያ ካየናቸው፣ ደምበኛ ምርምር ተደርጎባያረጋግጥም፣ ተጨባጭ ሁናቴው የሚያስረዳን ወደሰማንያ ከመቶው በላይ የኦሮሞ፣የጉራጌ፣ የትግሬ፣ እንዲሁም የቤኒሻንጉል ኅብረተሰብ አካል ናቸው። በአንድ ቃል፣ ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን በጉልህ የሚያንጸባርቁ፣ የተለያዩ ብሔረሰቦች ስብጥርናቸው ልበልና ወዳቋረጥኹት ወደዋናው ነጥቤ፣ ማለትም ወደመንግሥት መንሰራፋትልመለስ።
የማእከላዊ መንግሥት መንሰራፋት ጠባይ፣ ከሕዝቡ የፍልሰት ባሕርይ የተለየ አይደለምማለት ይቻላል። ሁኖም፣ የመንግሥት መንሰራፋት በነፃና ራስገዝ ብሔረሰቦችም ሆኑ፣አካባቢዎች መካከል የሚከሠቱትን አለመግባባቶችንና ግጭቶችን አስወግዶ፣አንድነትናስምምነት በማምጣቱ እጅግ የተቀደሰና የሚደነቅ ድርጊት መሆኑ አይካድም። እነዚህጉልበታቸውን በርስበርስ ጥቃት በከንቱ ከማባከን፣ ሰላምና ዕርቅ በሰፈነበት ምድር፣ለራሳቸው ብልፅግናና ዕድገት ሲሉ፣ እናት ለሆነችው አገራቸው ልማት፣ ተባብረውናተስማምተው እንዲሠሩ፣ መንግሥት ሁላቸውን እንዳንድ አገር ባንድ የግዛት ሥልጣንጥላ ሥር ቢያመጣም፣ የመንሰራፋቱ ሥራ ግን ራሱን የቻለ አስከፊ ገጽታ እንዳለውመረሳት የለበትም። አንድ አገር ሲመሠረት፣ መንገዱ አልጋ በአልጋ ሳይሆን፣ብዙ ደምየተፋሰሰበት፣ ሕዝብ የወደመበት፣ አካባቢ የተደመሰሰበት ነው። ታሪክን በምስክርነትከወሰድን፣ በፈቃደኝነትና በውውይት፣ በምክክርና በመግባባት የተመሠረተ መንግሥት፣ከቶውኑ በዓለማችን ላይ ኑሮ አያውቅም። ሌሎቹን ትተን፣ እስኪ ዛሬ በምግብናዋና በዘመናዊነቷ፣ ከኀያላኖቹ የምዕራብ መንግሥታት አካል አንዷ የሆነችውን፣ ጀርመንንእንመልከት።
ጀርመን፣ ከዐምስት መቶ በላይ ልዑላንና ራስ–ገዝ የነበሩትን፣ ልዩልዩ መንግሥታትን አንድጋ በማምጣት፣ እንደአንድ አገር ሁና ከተፈጠረች፣ ወደሁለት መቶ ዐምሳ ዓመታትልታስቈጥር ቀርባለች። እነዚህ መንግሥታት መሬታቸው ኩታገጠም ከመሆን አልፎ፣ በዘር፣ በባህልና በቋንቋ ያላቸው ልዩነት እምብዛም አልነበረም። ይሁንና በሰላማዊመንገድ ሁላቸውንም ወደአንድነት ማምጣቱ ለዘመናት ቢሞከርም፣ ጥረቱ ፋይዳቢስሁኖ ነው የቀረው። ከአንድነቱ ይበልጥ ይቀናቸው የነበረው፣ ርስበርስ በጦርነትእየተፋተጉና እየተጨፈላለቁ መኖሩ ነበር። በሰላምና በውድ ወደአንድነት ማምጣትርባና–ቢስ መሆኑን ተረድቶ፣ “በብረትና በደም” ኀይል አንድ ያደረጋቸው፣ አምባገነኑየፕሩሲያው መሪ ኦቶ ቮን ቢስማርክ ሲሆን፣ እሱም፣ “አንድ አገር እንዴት እንደተመሠረተ፣ሶሰጅ እንዴት እንደተሠራ መጠየቅ አይገባም፤” የሚል አንድ ድንቅ አባባል ትቶልናል።
ኢትዮጵያ፣ ከሦስት ሺ ዓመት በላይ የሚገመት አኩሪ የአንድነትና የመንግሥትነት ታሪክእንዳላት፣ ምንም የማያከራክር ሐቅ መሆኑን ዐይተናል። በዚህ የረጅም ታሪክ ጒዞውስጥ፣ አንድነቷ ከጊዜ ወደጊዜ ፈርሶ የቈዳዋ ይዘት የጠበበበትና የሰፋበት ወቅትምእንደተፈራረቀባት አንሥተናል። በዘመነመሳፍንት የተገረሰሰው አንድነት፣ በዘመናዊመልኩ ከአንድ መቶ ዓመት በኋላ ተመልሶ ሊገነባ የበቃው፣ በጦርነትም፣ በድርድርም ላይተንተርሶ ነበር። ይሁንና ከሌሎች አገሮች ሁናቴ ጋር ሲታይ፣ የኢትዮጵያ የዘመናዊአንድነት ግንባታ፣ በከፍተኛ ብልህነትና አርቆ–አሳቢነት የተካሄደ ተግባር ብቻሳይሆን፣አብነታዊና አድናቆትንም የሚያተርፍ ነው ብል ስሕተት አይመስለኝም። ለምሳሌያህል፣ እንደአሜሪቃ በዘርና በቀለም በመበካከል፣ በመደብና በጾታ በመለያየት፣ በዕውቀትና በሀብት በመመሠረት፣ ልዩነትንና አድልዎን ያማከለ፣ ኅብረተሰቡን አንዱንለማዕርግ፣ ሌላውን ለባርነት፣ ከዚያም ለሎሌነት በይፋ በሕግ የደነገገ አይደለም። ወይንም እንደ አብዛኞቹ አገሮች፣ በብሔረሰብነትና በቋንቋ በማመኻኘት፣ ያንዱኅብረተሰብም ሆነ ግለሰብ፣ ዕድሉ የተቀጨበት፣ አንዱ ሌላውን የጨቈነበት፣ ደምየተቀባባበት ሁናቴ አልታየም። እንዲሁም፣ በእምነቱ፣ በዘሩ፣ ወይንም በቀለሙ ልዩነትምክንያት፣ አንዱ ወገን ጌታ፣ ሌላው ባርያ ሁኖ የኖረበት ወቅት አልነበረም። እንደጀርመኖች፣ የዘር ማጥፋት ዘመቻ አልተካሄደም። እንዲሁም ባህልንና ቋንቋንስለማይጋራ፣ በቀለም ስለማይመሳሰል፣ በሀብትና በጉልበት ስለማይመጣጠን፣ በጾታናበትውልድ ስለሚለያይ ብቻ ተነጥሎ፣ ለሌላው የተሰጠውን ዕድል የተነፈገ የኅብረተሰብክፍል የለም። በአስተዳደር ደረጃ፣ አንዳንድ ጉድለቶች መኖራቸው አይካድም። ግንየኢሕአዴግ አገዛዝ የመንግሥትን ሥልጣን እስከተቈጣጠረበት ወቅት ድረስ፣ ልዩዘውግ ወይንም የዘውግ አባል በመሆኑ፣ ወይንም ዘውጉ ከሰፈረበት አካባቢበመምጣቱ፣ አለበለዚያም ቋንቋውን በመናገሩ፣ ወይንም በጋብቻ ሆነ በሌላ መልክበመተሳሰሩ ብቻ፣ በይፋም ሆነ በኅቡዕ የተሸለመ፣ ወይንም የተንቋሸሸ፣ የተጨቈነ፣ ዜግነቱን ያጣ፣ የሌላው አገልጋይ እንዲሆን ማዕቀብ የተጣለበት፣ በሕግበልማድም ከሥልጣንም ከዕድገትም የታገደ፣ ግለሰብም ሆነ ብሔረሰብ፣ በኢትዮጵያታሪክ ውስጥ አልታየም። ይልቅስ በኢትዮጵያ ታሪክ ማአከላዊ መንግሥት ሲስፋፋ፣ በተደጋጋሚ ጉልህ ሁኖ የሚታይ ነገር ቢኖር፣ የተሸነፈውን ክፍል ወይንም ኅበረተሰብለመግዛት፣ ወይንም ለመጨቈን ሳይሆን፣ ሕዝብን ርስበርሱ ለማቀራረብና ለማዋሀድ፣ ከባዕድ ወራሪም በትብብር ለመከላከል ነው ቢባል ይመረጣል። ታሪክ ሲመረመር፣ የኢትዮጵያ ማእከላዊ መንግሥት የአስተዳደር መፈክር በአራት መሠረታዊና አንኳርበሆኑ ነጥቦች ሊጠቃለል ይችላል። አንደኛ፣ ወደፈለግህበት ሂደህ፣ በሰላም ኑር። ሁለተኛ፣ ግብር ገብር። ሦስተኛ፣ ነጋዴዬንና ገበሬዬን (የአገር ሀብት ምንጭእንደመሆናቸው)፣ መንገደኛዬንም አትንካብኝ። በመጨረሻ፣ በአካባቢህ ሰላም አትንሣ። መንግሥት ጦርነት የሚያውጀው፣ አካባቢውንም ሆነ ግለሰቡን የሚቀጣው፣ ከእነዚህመሠረታዊ የዜግነት ግዴታዎች፣ አንዱም ቢሆን ቢፈርስና ሳይሟላ ሲቀር ነው።
የኢትዮጵያን የአንድነት ግንባታ ከሌሎች አገሮችና መንግሥታት የሚለያት ሌላምአስገራሚ ገጽታ አለው። የኢሕአዴግ መሪዎች፣ ክሺዘጠኝመቶስድሳዎቹና ሰባዎቹየተማሪዎች እንቅስቃሴ ለጥቅማቸው ሲሉ ተበድረው በሚያነበንቡት አርቲቡርቲ ካልተሸነገልን በስተቀር፣ ደጋግሜ እንዳነሣሁት፣ የኢትዮጵያ ሥልጣኔና መንግሥትም ሆነየአገሪቷ የአንድነት ግንባታ፣ ካንድ ከተለየ ብሔረሰብ ወይንም አካባቢ ጋር የተያያዘበትናተቈራኝቶ የታየበት ጊዜ አልነበረም። ሁኖም አያውቅም። በመጀመርያ ደረጃ፣ በዘመነ–መሳፍንት ፈርሶ የነበረው የሕዝቡና ያገሩ አንድነት ተመልሶ በዘመናዊ መልኩ የተቋቋመው፣ ባንዴ ሳይሆን በሂደት ነው። እንደአንድ አገር የተቋቋመውም፣ ካንድከተወሰነ አካባቢ ወይንም ጐሣ በመነጨ ጦርና መሪ ሳይሆን፣ በተለያየ ወቅትናምክንያት ከየአካባቢው በተወጣጣና በተቀናጀ፣ በመሪነትም ሆነ በሠራዊት ደረጃ፣ ልዩልዩ ብሔርንና ብሔረሰቦችን ባቀፈ ኀይል ነው። ቀለል እንዲልልን እስኪ ዐጠር ባለመልኩ ወደዝርዝሩ እንግባና እንየው።
ዘመነ መሳፍንትን አክትመው ሲያበቁ፣ ያንድነቷን መሠረት የጣሉላት አፄ ቴዎድሮስየቋራ ተወላጅ ናቸው። የንጉሠነገሥትነት በትር እንደጨበጡ፣ በሰሜን በኩል በተከታታይ ብቅ ባሉት በውጭ አገር ወራሪዎች ጥርስ እንዳትገባእየተዋጉ፣ በመጨረሻም በጦር ሜዳ ላይ ሕይወታቸውን የሠውት አፄ ዮሐንስ የትግራይተወላጅ ነበሩ። ከአውሮጳውያን መንጋጋ አድነውት፣ደቡቡን ያቀኑት አፄ ምኒልክ ከሸዋሲሆኑ፣ የምዕራቡን ክፍልና ግንባር ያደላደሉት ንጉሥ ተከለሃይማኖት ግን ከጐጃምናቸው። እያንዳንዱ ንጉሥ በጐኑ፣ በጀግንነታቸው እጅግ የታወቁና የተፈሩ፣በጦርዕቅዳቸው የሚደነቁ፣ ቈራጥና ስመጥሩ፣ በሰሜን እንደራስአሉላ አባ ነጋ፣ በምዕራብእንደራስ ደረሶ አባ ጠቦ፣ በመኻል አገር የሸዋው ራስ ጐበና አባ ጥጉ የመሳሰሉ የጦርአበጋዞች ነበሯቸው። ሌላውን የዘር ሐረጋቸውን እግምት ሳናስገባ፣ በአባታቸውናበአካባቢያቸው ብቻ ተመሥርተን፣ በትውልዳቸውና አፋቸውን በከፈቱበት ቋንቋ ከሄድንደግሞ፣ ራስ ጐበና የኦሮሞ፣ ራስ ደረሶ የአገው፣ ራስ አሊ የትግሬ ብሔረሰብ ናቸውይባላል። እንግዴህ፣ በዚህ መልክ የተቋቋመችውን አገርና ሕዝብ፣ መሪዎቹ ያስተዳድሩየነበሩት፣ ለማንም ሳያዳሉ፣ ገንዘባቸውና ዐቅማቸው በፈቀዱት መጠን፣ ሁሉንምበእኩልነት ስለነበር፣ አንዱ ዘውግ በተለየ መልክ ተሽሞንሙኖ እንዲኳፈስ፣ ሌላውተቀፍፎ እንዲኳሰስ፣ የተደረገበት ወቅት በኢትዮጵያ ታሪክ ውስጥ አልነበረም፤አልታየምም።
እነዚህ የጦር መሪዎችም ሆኑ፣ ነገሥታቱ ለታላቅ ክብርና ማዕርግ የበቁት ደግሞ፣ በኢትዮጵያ በመወለዳቸውና የኢትዮጵያዊነትን ካባ በመልበሳቸው ነው ማለት ይቻላል። ከላይ እንዳየነው፣ የኢትዮጵያዊነት ታላቁ ዕሴትና ምሥጢር፣ ከማንም ተወለድ፣ ከየትምአካባቢ ና፣ ዕጣፋንታህ ከሆነ፣ ችሎታና ብቃት ካለህ፣ ታማኝነት ካሳየህ፣ ለማንኛውምወግና ማዕርግ ዕጩና ብቁ ነህ የሚል መሠረታዊና የማይካድ እምነት በያንዳንዱ ልብለዘመናት ተቀርጾ መኖሩ ነው። በተለያየ ጊዜ ኢትዮጵያን የጐበኙትን ምዕራባውያንበጣም ካስደነቋቸው ነገሮች ዋነኛው፣ የተለያየ አካለጉድለት ያላቸው (ለምሳሌ ያህልዐይነስውሮች) እንኳን ሳይቀሩ፣ ከፍተኛ ትምህርት ተምረው፣ ለታላቅ ክብርና ማዕርግበቅተው፣ አላንዳች ማዳላት፣ ከሌላው እኩል ሁነው ማየታቸው ነበር። ይኸ፣ በዚያ ወቅትበምዕራባውያን ዘንድ የማይታሰብ እንደነበር፣ ብዙዎቻችን እናውቃለን። በ፲፱ኛዘመነምሕረት ላይ፣ የአፄ ቴዎድሮስ ታማኝ አማካሪ የነበረውን እንግሊዛዊውንፕላውዴን እጅግ ያስገረመው ነገር ቢኖር፣ በኢትዮጵያ ምድር ሌላው ይቅርና፣የሚለብሰው ቡትቶ እንኳን በሌለው፣ ባንድ ጭንጩ ድኻ ሥነልቦና፣ ስለገዛራሱ ያለውጠንካራ አስተያየት ነበር። ፕላውዴን በጽሑፉ፣ “የዕድልና ያለመታደል ጉዳይ ሁኖአንዱ ከሌላው ለጊዜው እኩል ባይሆንም እንኳን፣ በኢትዮጵያ ማንኛውም ሰውበመሠረቱ ያው [እኩል] ነው። … እያንዳንዱ ኢትዮጵያዊ ራሱን ለታላቅ ዓላማየተወለደ እንደሆነ አድርጎ ያምናል፤ በፍጹም የማትረባ ፍንጣሪም እንኳን ቢትሆንይኸንን ምኞቱን ታቀጣጥለዋለች።” ይላል።
በፕላውዴን ትውልድ አገርም ሆነ፣ በቀረው የምዕራብ ዓለም፣ እንደዚህ ዐይነትአመለካከት በሕዝቡ ሥነልቦና ለመቅረጽና፣ ተግባራዊ ለማድረግ፣ ከፍተኛ ደም ያፋሰሰሥርነቀል የሥርዐት ለውጥ ማካሄድ ግድ ሆኖባቸዋል። ኋላ የፈረንሳይ መንግሥትከፍተኛ መሪ ሁኖ፣ ለታላቅነት የበቃውና፣ መላ አውሮጳን ያንቀጠቀጠው ናፖሊዎንቦናፓርቴ ዐይነት፣ የፈረንሳይ አብዮት ባይኖር ኖሮ፣ የአንድ አገር መሪ መሆን ቀርቶ፣ ለተራመኰንንነትም እንኳን ለመታጨት ዕድሉ የመነመነ ነበር። ለምን እንዳልሁ ባጭሩላብራራ። ብዙዎቻችን እንደምናውቀው፣ ከፈረንሳይ አብዮት በፊት፣ አብዛኛውየምዕራባውያን ኅብረተሰብ “ቤተክህነት፣ ቤተመሳፍንትና ቤተአልባሌ” በተባሉ፣ የየቅላቸው ሰብእናና አገልግሎት ባላቸው፣ በሦስት ማኅበራዊ ዕርከን የተደረደሩ ነበር። በየመንግሥታቱ፣ የበላዮቹ ሁለቱ የየአገራቸው ባላቤቶች ሲሆኑ፣ በ“ቤተአልባሌ” ስምየሚጠራው፣ የሦስተኛው ዕርከን መደብ ግን፣ በተለያየ የሥራ ዘርፍ ተሰማርቶ፣ ዐሥራት፣ግብርና ቀረጥ በመክፈል፣ ሁለቶቹን ማገልገል ካልሆነ በስተቀር፣ ሌላ ፋይዳአልነበረውም። የበላዮቹ ሁለቱ፣ የአገሩ ጠቅላላ ሕዝብ ዐሥር ከመቶ እንኳን የማይሞሉቢሆኑም፣ ሥልጣኑንና ማዕርጉን፣ ሹመትንና ዕድገትን፣ አጠቃልለው በእጃቸውስላደረጉት፣ የቤተአልባሌ ክፍል አባል ምንም ቢተጋና ቢጥር፣ ቢቋምጥና ቢለማመጥ፤ ቢማለድና ቢገዳገድ፣ ከመደቡ ወጥቶ ለወግና ለማዕርግ የመብቃት ዕድሉ የተቀጨነበር። የፈረንሳይ አብዮት ሥርዐቱን አፍርሶ ባመጣው፣ አዲሱ ሥርነቀልለውጥ፣ ሹመትንና ዕድገትን ችሎታና ብቃት ላለው ሁሉ ክፍት በማድረጉ፣ ናፖልዎን ከመጀመርያዎቹ ተጠቃሚዎች አንዱ በመሆን፣ ከተራ ወታደርነት ተነሥቶ በሠላሳ ዓመትያህል ዕድሜው፣ ንጉሠነገሥት በመሆን፣ የአገሩን ከፍተኛ ሥልጣን ለመያዝና፣ አብዛኛውን አውሮጳ ለመግዛት በቅቷል። ድልአድራጊው ሠራዊቱም፣ እግሩ በየረገጠበት የአውሮጳ ምድር፣ አሮጌውን ሥርዐት ገርሰሶ በአዲሱ እየተካ ሄዷል።
በምዕራባውያን ማኅበረሰብ አኳያ፣ ኢትዮጵያውያን ሁሉም ነገር ተሟልቶና ተስተካክሎ ባይሰጣቸውም፣ በአውሮጳም ሆነ በሌላው ዓለም ሰፍኖ የነበረውን ግፈኛ ሥርዐትቀምሰው አያውቁም። እያንዳድንዱ ኢትዮጵያዊ፣ ውቃቤው ካልራቀው፣ ችሎታውካለው የማይመጣጠንለት ማዕርግ፣ የማይታጭበት የሙያ ዘርፍ የለም ብሎ የሚያምንነው ብል ከእውነት የራቀ አባባል አይደለም። ወጉ፣ አካባቢውና አስተዳደጉ “ሁሉምይቻላል፤ ግን ያለፋል” የሚል አመለካከት፣ በአብዛኛው ዘንድ እንደማያፋልም የማንነትመግለጫው አድርጎ፣ በአእምሮው ቀርፀውለታል። የኢትዮጵያ ኅብረተሰብ አወቃቀር፣እንደአውሮጳ ዐይነት ቢሆን ኖሮ፣ ሁለቱ የቋራውና የተምቤኑ ካሣዎች፣ አፄ ቴዎድሮስናአፄ ዮሐንስ ለመባል፣ እንዲሁም በአድዋ ጦርነትና በአዲሲቷ ኢትዮጵያ ግንባታ ከፍተኛታሪክ የሠሩት፣ እንደፊታውራሪ ሀብተጊዮርጊስና ደጃዝማች ባልቻ ሳፎ የመሳሰሉት፣ ዝናለማትረፍም ሆነ፣ለፊታውራርነትና ለደጃዝማችነት ማዕርግ ዕድል ባላጋጠማቸው ነበር።
የኢትዮጵያዊነት እሴቶች ብዙዎች ናቸው። ለመዘርዘር ሰፊ ጊዜና ከፍተኛ ትዕግሥትይጠይቃሉ። እኔ ግን አንዱን ባጭሩ ላነሣ ፍላጎቴ ነው። እሱም ሕግ አክባርነትንና በሕግፊት ሁሉም እኩል ሁኖ መታየት እንዳለበት ነው። ግሪካዊው ሄሮዶቱስም ሆነ፣ ነቢዩመሐመድ፣ ከነሱም በኋላ የመጡት ያገር ጐብኚዎች፣ የኢትዮጵያን ሕዝብ ለግፍ ስላለው ጥላቻው፣ ስለፍትሕ አፍቃሪነቱ እንደሚወድሱ፣ በተለይም ነቢዩ የኢትዮጵያ ገዢ መደብ“ምንም ዐይነት በደል የማይታገሥ፣ ሕዝቡን በፍትሕና በቅንነት የሚገዛ፣” ብሎእንደገለጠ ቀደም ብለን አይተናል። ንጹሕ በግፍ እንዳይቀጣ፣ ግፈኛው ዋጋውን ሳያገኝከፍትሕ እንዳያመልጥ፣ በደለኛውን አበጥሮ ለመወሰን በየኅብረተሰቡ ፍቱን ተብለውየሚታመኑ እንደሙግት በተጠየቅ፣ አፈርሳታ፣ ሌባሻይ የመሳሰሉ ባህላዊ ዘዴዎችና ተቋሞች አሉ። በመንግሥትም ደረጃ፣ ከክርስቲያኑ ፍትሐነገሥት ውጭ፣ ከከፍተኛው የዙፋን ችሎት፣ እስከ ዝቅተኛው የአፈር ወይንም የሥር ዳኝነት ተዘርግቷል።
እነዚህ ባህላዊ ተቋሞች፣ ኢትዮጵያውያን ስለሕግ እጅግ የዳበረ ግንዛቤ እንዳላቸውያሳያሉ ብዬ አምናለሁ። ግፍንም በብዙ ዘዴና ጐራ፣ የትም ቦታ ቢሆን፣ ወደኋላ ሳይሉናሳያመነቱ፣ በቊርጠኝነት የሚዋጉ መሆናቸውን፣ አንዳንድ ታሪካዊ ድርጊቶችን ማገናዘብይጠቅማል። በአክሱማውያን ዘመን፣ አፄ ካሌብ በየመን አገር፣ ክርስቲያኖች በሃይማኖታቸው ምክንያት በአይሁዳዊ ገዢ ቢሰደዱ፣ ጦራቸውን አደራጅተው በመሄድ፣ከእምነት ልዩነት የተነሣ ማንም በየትም መሰደድ እንደማይገባው በተግባርአስተምረዋል። አሳዳጁንም ያገሩን ገዢ ወግተው ከሥልጣኑ አባርረውታል። በቅርቡበፈረንጆች አቈጣጠር በ፲፰፻፰ ዓ.ም. ላይ፣ የኢትዮጵያ መርከበኞች ወደኒውዮርክ ከተማመጥተው ሊጸልዩ ሲሉ፣ ወደቤተክርስቲያን ጐራ ባሉ ጊዜ፣ በጥቍሮቹ ለተመደበው መደዳ እንጂ፣ ከነጮቹ ጋር ተቀላቅላችሁ መቀመጥ አትችሉም ቢባሉ፣“በእግዚአብሔር ቤተጸሎት ምንም ዐይነት ልዩነት አይገባም” ብለው ጥለውበመውጣት፣ ሌሎችን ጥቁሮች በማስተባበር አንድጋ ሁነው፣ የመጀመርያዋን “የኢትዮጵያ ምጥማቅ ቤተክርስቲያን” የሚትባለውን በከተማዋ ቈረቈሩ። ይህች፣ በኢትዮጵያ መርከበኞች የተቈረቈረችው ቤተክርስቲያን፣ በአሜሪቃ ለጥቍር ሕዝብነፃነትና እኩልነት በተካሄደው የትግል ታሪክ፣ ከፍተኛ ሚና እንደተጫወተች በግልጽ ይነገራል።
የአፄ ካሌብም ሆነ የመርከበኞቹ ሥራ የሚያስረዳን፣ ኢትዮጵያውያን ግፍ በማየትየሚከፉ ብቻ ሳይሆን፣ በሰው ዘር እኩልነትና መብት ላይ እንደማይደራደሩ ነው። አስተሳሰባቸው ከአውሮጳውያኑ ምን ያህል እንደላቀና፣ ወደፊት የገፋ መሆኑንምያመለክታል ብል ስሕተት አይመስለኝም። በጽሑፍም ደረጃ ብንመለከተው፣ ይበልጥይኸንን አጥብቀን እንረዳለን። በአውሮጳ ታሪክ፣ የዛሬው ዘመናዊ አስተሳሰብና ሥልጣኔፈርቀዳጆች፣ በ፲፯ኛና በ፲፰ኛ ዘመነምሕረት ላይ ብቅ ያለው፣ አብርሆ በመባልየሚታወቀው እንቅስቃሴ መሪዎች ናቸው ይባላል። ከመካከላቸው በተለይ ሁለትፈላስፎች፣ እንግሊዛዊው ጆን ሎክና ፈረንሳዊው ቮልቴር፣ በታላቅነታቸው ይደነቃሉ። ሁለቱም ግን፣ በሰው ልጅ እኩልነት የማያምኑ፣ የሴቶችን ልባምነት የሚክዱ ሲሆኑ፣ ለማትረፍም ሲሉ ገንዘባቸውን በሰፊው ያዋሉት፣ ጥቊሩን ሕዝብ በባርነት በመነገድነበር። ከነሱ ወደመቶ ዓመት አስቀድመው በኢትዮጵያ ምድር የታዩት፣ ዘርዐያዕቆብናወልደሕይወት የተባሉ ሁለት ፈላስፎች ግን፣ ስለሴቶችም ሆነ፣ ስለቀረው የሰው ልጅእኩልነት፣ ስለጋብቻ ክቡርነት፣ ስለሃይማኖት ትርጒም፣ ከዚያም አልፎ ጥቅምና ጉዳትብቻ ሳይሆን፣ ባርነት ራሱ ያለመታደልና ያጋጣሚ ጉዳይ ሁኖ እንጂ፣ ባሮቹ ከሌላው የሰውልጅ እኩል መሆናቸውን አትተዋል። ጽሑፋቸው፣ አውሮጳውያን የሚመኩባቸውንና፣ የዘመናዊ ሥልጣኔ ፈርቀዳጆች የሚሏቸውን ከላይ የጠቀስናቸውን ፈላስፎች እጅግበጣም ያስንቃሉ። የአውሮጳውያን አስተሳሰብ፣ በተራማጅነቱ ከነዚህ ሁለቱኢትዮጵያውያን ርእዮተዓለም ጋር ሊመጣጠን የበቃው፣ በጣም ቅርብ ጊዜ ነው ለማለትያስደፍራል። በኔ እይታ፣ የነዘርዐያዕቆብን አስተሳሰብ ልዩ የሚያደርገው በጽሑፍመስፈሩ እንጂ፣ እንደ አዲስ ግኝት ሁኖ መታየት ያለበት ነው ብዬ አላምንም። አቋማቸው የሚያንጸባርቀው ከመላጐደል፣ አብዛኛው የኢትዮጵያ ሕዝብ ለዘመናት ይጋራየነበረውና፣በኅብረተሰቡ መካከል በሰፊው ይንሸራሸር የነበረውን የቈየና ሥር–የሰደደአሳብ ነው።
ኢትዮጵያዊነት በሕግ የበላይነት ማመንን ይጠይቃል። ይኸንንም የሚያመለክቱ የተለያዩ ማስረጃዎች አሉ። በየጊዜው ከተራው እስከመኰንኑ፣ ከባለዳባው እስከባለካባው “በሕግ አምላክ፣” “በእግዜር፣” “በጃንሆይ [አምላክ]፣” የሚለው አገላለጽ፣ ከዚህመሠረታዊ እምነት የመነጨ ነው። ንጉሥም ቢሆን፣ የእግዚአብሔር ምድራዊ ምስለኔማለትም እንደራሴ እንደመሆኑ መጠን፣ የሕግን የበላይነትና ያገርን ወግ መጠበቅናማክበር እንዳለበት በሕዝቡ ዘንድ ይጠበቅበታል። እንዲሁም፣ ከሥሩ ያሉትባለሥልጣኖች ጭምር። እውነቱ እንደዚህ ሁኖ እያለ፣ ከዘውዳዊ መንግሥት መገርሰስጀምሮ፣ ስለገዢው ክፍል፣ ይልቁንም ስለነገሥታቱ አምባገነንትና፣ ራሳቸውን ከሕግ በላይአድርገው ያዩ ነበር በማለት፣ ብዙ ወቀሳ ይሰነዘራል። ክሱ የመነጨው ከስድሳዎቹ የፀረ–ዘውድ ሥርዐት አዝማቾች ቢሆንም፣ ሌሎቹም ዐውቀውም ይሆን ሳያውቁ፣ አሳቡንሲያስተጋቡት እያየን ነን። አልፈው አልፈው ወቀሳውን የሚደግፉ ክሥተቶችቢታዩም፣እውነቱ ግን ጠቅላላ አሠራሩንና ለትውልድ ሲተላለፍ የመጣውን ትውፊትናልማድ አያንፀባርቅም። የኢትዮጵያ ነገሥታት መፈጸም ከሚገባቸው ታላላቅ አላፊነቶችመካከል እንደዋነኛ ሁኖ የሚቈጠረው፣ “ከመሳፍንት እስከተራ ሕዝብ ያለውንማንኛውንም ሰው አቅድ ባለው ሕግ ማስተዳደር፣ እንዲሁም ከቁጣ የራቀ፣አለሕግ ከመቅጣት የተቈጠበ መሪነትን ማስመስከር” ነው። የንጉሠነገሥቱም ሆነየምስለኔዎቻቸው ታላቅነት የሚገለጠው፣ ሥራቸውም የሚደነቀው፣ የማያዳላ ፍርድበመስጠታቸው፣ አንዲሁም በቅንነትና በፍትሕ በመግዛታቸውና በሕግአክባሪነታቸውም ጭምር ነው። እነራስ አሉላን፣ እነፊታውራሪ ሀብተጊዮርጊስን፣እንዲሁም አፄ ምኒልክን የመሳሰሉት መሪዎች በሕዝብ ዘንድ ከፍተኛ አድናቆትያተረፉት፣ ኅብረተሰባቸውን በፍትሕና በርትዕ በማስተዳደራቸውና፣ ማንም ከሕግ በላይእንዳልሆነ በማሳየታቸው ነው።አፄ ቴዎድሮስ ወደሸዋ በዘመቱ ጊዜ፣ “በፍትሐ ነገሥትሳያስፈርዱ”፣ በአንዳንድ ከፍተኛ በደል ፈጽመዋል በሚሏቸው ሰዎች ላይ የወሰዱትጨካኝ ርምጃ፣ “ከዚህ በፊት ታይቶ ስለማይታወቅ”፣ በሕዝቡ ዘንድ ከፍተኛ ፍራቻና ሽብር ከማሳደር አልፎ በጣም እንዳስወቀሳቸውም፣ የታሪካቸው ደራሲዎች ይናገራሉ።ይኸ ዐይነቱ ወቀሳ ለአፄ ዮሐንስም ተርፏል። ሁኖም፣ አፄ ቴዎድሮስና አፄ ዮሐንስየሕዝቡ ተቃውሞ በወቀሳ ብቻ በመገደቡ እጅግ የታደሉ ናቸው። እንደነሱ ሥልጣናቸውን አላገባብ በመጠቀማቸው፣ ለብዙዎቹ የደረሰባቸውን ጽዋአልቀመሱትም። በዚህ ረገድ የበርካታዎቹ ዕጣ ከሥልጣናቸው ውድቀት ውጭ ሌላእንዳልነበረ ታሪክ ደጋግሞ ይመሰክራል። በዚህ አፄ ተክለጊዮርጊስ ጥሩ ምሳሌ ሊሆኑይችላሉ ብዬ አምናለሁ። ንጉሡ ከርሳቸው በፊት ያልተተከለ ግብር በበጌምድር ሕዝብላይ ቢጥሉበት፣ “በበጌምድር የለ ግብር፣ በሰማይ የለ ዱር፣ በጌምድር ደረቱን ለጦርእግሩን ለጠጠር” የሚል መፈክር አንግቦ፣ በተቃውሞ ሲነሣባቸው፣ ዙፋናቸውንእንዳጡና፣ ድሮም በውድቀት ላይ የነበረውን ንጉሥነትን፣ ለከፋ ውርደት ስለዳረጉ፣ስማቸው በተቀጽላ “ተፍጻሜተ መንግሥት ተክለጊዮርጊስ”በመባል ይታወቃል። ሌሎችምእንደነአፄ ዘድንግል፣ አፄ ሱስንዮስ የመሳሰሉት፣ ያገሪቷን ወግና ሥርዐት ጥሳችኋልተብለው፣ በጦር ኀይል ከዙፋናቸው እንደተወገዱ ታሪክ ይመሰክራል።
ለማጠቃለል ያህል፣ የኢትዮጵያዊነት ፍቹ በቃሉ መሠረት “ፊቱ የጠቈረ” ነው ቢባልም፣የሚያሳየው በተለያየ ስም የሚጠራና የሚያኰራ ታሪክ ባለቤት የሆነ ሕዝብየሚኖርበትን አገር ማንነት ነው። አንድ ኢጣሊያናዊ ታሪክ ጸሓፊ፣ ኢትዮጵያን “የሕዝብ ቤተመዘክር” ናት ብሎ ይገልጻል። እውነቱ ግን፣ ኢትዮጵያ ብቻ ሳትሆን እያንዳንዱኢትዮጵያዊም ጭምር “የሕዝቡ ቤተመዘክር” ነው ማለት ይቻላል። እያንዳንዱ በአካላቱ፣ የአብዛኛውን የኢትዮጵያን ኅብረተሰብ ደምና ሰብእና አዝሎ ይዞራል። ይኸምከስድስት ሺ ዓመት በላይ ባስቈጠረው በተለያየ ሁናቴና አጋጣሚ የተፈጸመው የሕዝብከቦታ ወደቦታ መዘዋወርና የማእከላዊ መንግሥት መንሰራራት ከነሱም ጋር ተያይዘውየመጡት ሁናቴዎች ፍሬ ነው። የዘውግና የግራዘመም ርእዮተ ዓለም አራማጆችና አቀንቃኞች የረሱት ነገር ቢኖር፣ ይኸን የኢትዮጵያን ሕዝብ ረጅም የታሪክ ጉዞና እሱምበሂደት ያመጣውን የትውልድና የባህል፣ የቋንቋና የሃይማኖት ትስስርና ውርርስ፣ ውሕደትና አንድነት ነው። ይኸ ሕዝብ በረጅም ጉዞው ሌላው ዓለም ከፍተኛ መሥዋዕትየከፈለባቸውን የሰው ልጅ እኩልነት፣ የሕግ የበላይነት፣ የነፃነት፣ የፍትሕና የርትዕ እሤቶችን በሥነልቦናው በከፍተኛ ደረጃ አዳብሯቸዋል ማለት ይቻላል።
በመጨረሻ መረሳት የማይገባው ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን ከሌላው የአፍሪቃና የአብዛኛው የዓለም ሕዝብ የሚለዩት የአገሪቷ ጥንታዊነትና ለባዕድ ወራሪ ጥቃት አልበገርነት ብቻ አይደለም። ሲወርድ ሲዋረድ የመጣው የሕዝቧ አንድነትና የአስተዳደሯ አገር በቀልነትም ነው። ቅኝ ገዢዎቹ አውሮጳውያን ዓለምን ሊቀረማመቱና ሊበዘብዙሲሉ በየሰፈሩበት ነባሩን ሕዝብ ለጥቅማቸው እንደሚመቻቸው አድርገው በጐሣናበቋንቋ ሲከፋፍሉ፣ ኢትዮጵያ ግን ይኸንን ግፍ አልቀመሰችም። ኢጣልያንም ለዐምስትዓመት አገሪቷን በያዘችው ወቅት እግብር ልታውለው ብትሞክር አልተሳካላትም።እንግዴህ እውነታው እንደዚህ ከሆነ አሁን በሥልጣን ላይ ያለው መንግሥት የሚያራምዳቸው የጐሣና የመለያየት ታሪክ እንዴት መጣ ብለን መጠየቁ ተገቢይመስለኛል።
ከኢጣሊያን ይልቅ በኢትዮጵያ አሁን ላሉት ከፍተኛ ጠንቅና ቀውስ መሠረታቸውእንግሊዞች ወዳጅ በመምሰል ዕድሉን በያገኙበት ቊጥር በየጊዜው የፈጸሟቸው መሠሪተግባሮች ናቸው ቢባል ግንዛቤው ከእውነት የራቀ አይመስልም። እንግሊዞች፣ መጀመርያ አፄ ቴዎድሮስ ዳግማዊን ሊወጉ ሲሉ ያገዟቸውን አፄ ዮሐንስን አታልለውበደርቡሾች የተከበቡትን ግብጾች እንዲያድኑ ከተደራደሩ በኋላ፣ የተስማሙበትን ውልአፍርሰው ጣልያኖችን አምጥተውባቸዋል። ኢጣሊያኖችም በእንግሊዝ ርዳታ ከኢትዮጵያ ነጥቀው የወሰዱትን መሬት፣ ኤርትራ የሚል አዲስ ስም ሰጥተውከኢትዮጵያ ለዩት። በውስጧ ይኖሩ የነበሩት የተለያዩ ዘጠኙ ብሔረሰቦችበየጐሣዏቻቸው ሲጠሩ፣ የጋራ መታወቂያቸው በኢትዮጵያዊነት እንጂ በሌላ ስምአልነበረም። ኢጣሊያ ኢትዮጵያዊነትን እሷው በፈጠረችው ኤርትራዊነት ተካችው።ቀጥላም፣ ኤርትራን እንደአገር ሊታለማት አልሞከረችም፤ ይልቅስ ሕዝቧን ለሎሌነትናለጠመንጃ ጉርሻ ሲትዳርግ፣ አገሩን ደግሞ የቀረችውን ኢትዮጵያን ለመውረርእንደመፈናጠርያዋ አድርጋ እንደተጠቀመችው ሁላችንም የምናውቀው ታሪክ ነው።
የቅኝ ግዛት ፍቅር ያንገበገባቸው እንግሊዞች፣ ለዚህ ዓላማቸው መሰናከል ሊትሆንወይንም አደጋ ሊታመጣ ትችላለች በማለት ያሠጋቻቸውን ኢትዮጵያን ለማዳከም ያላደረጉት ጥረት፣ ያልሞከሩት ስልት፣ ያልጠነሰሱት ተንኰል የለም ማለት ይቻላል። በ፲፱፻፳ዎቹ መጨረሻ ላይ፣ ኢጣልያ ኢትዮጵያን ሲትይዝ፣ እንግሊዞች ባንድ በኩልበጠላት ባልተያዘው የምዕራብ ክፍል ጦርነቱን ለመቀጠል የታቀደውን፣ የኢትዮጵያንጊዜያዊ መንግሥት ለማቋቋም ርዳታቸውን ሲለግሡ፣ በዚያው ልክ ደግሞ፣ በተፈጥሮሀብቱ እጅግ በጣም ባለጸጋ ብለው ለብዙ ዘመን ይቋምጡ የነበሩትን፣ ይኸንኑ አካባቢ ከሱዳኑ ግዛታቸው ጋር አዋህደው ለመግዛት እንዳቀዱ ይታወቃል። ለዚህም ሲሉ፣ከያኔው የወለጋው ባላባት ደጃዝማች ሀብተማርያም ጋር ሁነው፣ የምዕራብ ኢትዮጵያየጋላ ባለቃልኪዳን መንግሥታት የሚል ግዛት ለመፍጠር ዶለቱ። ያሰቡት የባለቃልኪዳኑ መንግሥታት ግዛት ገና ከጅምሩ ቢጨናገፍም፣ ተግባራቸው ግን፣ ጠላትንሊቋቋም የታሰበውን የኢትዮጵያን ጊዜያዊ መንግሥት አኰላሸ። ቈይቶም፣ የኦሮሞነፃነት ግንባር ለተባለው የጐሠኞች እንቅስቃሴ መነሻው፣ ሕይወቱ በእንጭጩ የተቀጨው የእንግሊዞቹ ጥንስስ የነበረው፣ የጋላ ባለቃልኪዳን መንግሥታት መሆኑመዘንጋት የለበትም።
የእንግሊዞች ደባ በዚህ አላቆመም። የኢትዮጵያ አጐራብች የሆኑት፣ የራሳቸውና የፈረንሳይ ቅኝግዛቶች፣ ማለትም ሱዳንና የሱማሌ ምድር፣ ጂቡትና ኬንያ፣ በሁለተኛው የዓለም ጦርነት ወቅት በደባ ጓደኛዋ በኢጣሊያ ሲያዙባት፣አጥቂውን ለማባረር የበቁት፣ከኢትዮጵያ አርበኞች ጋር በመተባበር ነበር። ኤርትራውያንንም ለዘመናት “ትመኙ ከነበራችሁ ከእናት አገራችሁ አንድ እንድትሆኑ ንጉሣችሁ ደርሷልና በኢጣልያንቅኝገዢአችሁ ላይ ተነሡበት” ብለው ሰበኩላቸው። አጋጣሚም ሆነና፣ የኢትዮጵያ ነፃነት ለኤርትራም ተረፈ። እንግሊዞች ግን እንደተለመደው፣ በቃላቸው አልጸኑም። ይልቅስሥር የሰደደ ዘረኝነታቸውና፣ ስለጥቊር ሕዝብ ያላቸው ከፍተኛ ንቀት በይፋ ተገለጸ። እንደኢትዮጵያ በዐመጽ በናዚዎች ተይዛ የነበረችውንና፣ በአፍሪቃ ጦር ኀይል ርዳታነፃነቷን ሊታገኝ የበቃችውን ፈረንሳይን፣ አለምንም ቅድመሁኔታ ነፃ ባወጧት ጊዜ፣ መሬቷ በፍጹም አልተነካም። ከዚህም አልፎ፣ በናዚዎች ተይዘው በነበሩት፣ በድሮቅኝግዛቶቿ ጭምር፣ ፈረንሳይ አምባገነንነቷን መልሳ እንድታረጋግጥ፣ በሌለው ኀይሏምምዕራብ ጀርመንን ከተቀራሙቱት፣ ከአራቱ ኀያላን አገሮች ተቋዳሽ አደረጓት። ወደጦርጓደኛዋ ጥቁሯ ኢትዮጵያ ስንመጣ ግን፣ ሁናቴው በጣም የተለየ ነበር። ታላቋን ሱማሌፈጥረው ሊገዙ ሲሉ፣ለዘመናት የኢትዮጵያ መሬት የነበረውን ውጋዴንን አንለቅምብለው ቁጭ አሉ። ኢጣሊያንን ሊተኩ ያሰቡ በሚመስል መልኩ፣ ጦር ጓደኛቸውንኢትዮጵያን፣ በሞግዚትነት ለመያዝ ቃጡ። ኤርትራም ከእናት አገሯ ቢትቀላቀል፣ጥቅሙ ኢትዮጵያን የሚያጠናከር ሁኖ ስለታያቸው፣ የጦርነት ጊዜ ስብከታቸውን ረስተው፣ በ፲፰፻፹፱ ዓ. ም. የኢትዮጵያና የኢጣሊያን መንግሥታት የተዋዋሉትን የአዲስአበባ ስምምነት በመጣስ፣ አገሩን አንለቅም አሉ። ከዚያም ይባስ ብለው፣ በነሱሞግዚትነት ሥር ከሱዳን ቅኝግዛታቸው በማዋሀድ አገሩን ሊቈጣጠሩት፣ አለበለዚያም የትግራይን ጠቅላይ ግዛት ከኢትዮጵያ ጐምደው ወስደው፣ ከኤርትራ ጋር በማዋሀድ፣ ትግራይ–ትግርኛ የተባለ፣ አዲስ ነፃ አገር ለመፍጠር ተፍጨረጨሩ። ኢትዮጵያንንና ኢትዮጵያዊነትንም በሕዝቡ ዘንድ ለማስጠላት ሲሉ፣ በሰሜኑ ከፍል በየጊዜው የተንኰል ሥራቸውን፣ በተለያየ መልኩ አቀናጅተው ሥውር ስብከታቸውን አካሄዱ።
የእንግሊዞች ዕቅዳቸው በምንም መልኩ ግቡን ለመምታት ባይችልም፣ በየአካባቢውየዘሩት የከፋፍለህ ግዛ ሤራቸው ዘር ግን፣ ሥር ሰድዶ፣በዐመፀኞች ጀሌዎቻቸውአማካይነት አቈጥቊጦ ለፍሬ በቅቷል። የዐመፀኞቹ ዋና መነሻ የሥልጣን ቋመጣሲሆን፣ በሕዝብ ፍላጎትም ሆነ፣ በችሎታ፣ ወይንም በብቃት ዕጦት፣ ሊያገኙ ያልቻሉትን፣ወይንም የተነፈጉትን ሥልጣንና ማዕርግ፣ በነፍጥ ኀይል ለመንጠቅ መከጀላቸውአያከራክርም። በማይወክሉት የሕዝብና የአካባቢ ስም ያካሄዱት የነፃነት ትግል፣አላስፈላጊ ከፍተኛ የሰው ሕይወት ጥፋት፣ የአካባቢ ውድመት፣ የንብረት ቀውስናየአስተዳደር ነውጥ ሲያስከትል፣ እነሱ ይኸን ሁሉ ያዩት እንደልጆች ጨዋታ ነው። ምንምአልመሰላቸውም። በነሱ ዘንድ በነፃነት፣ በዘር ማጽዳት፣ በርእዮተ ዓለም ስም ያንድ እናትልጆች በግፍና በጭካኔ መግደል፣ ሰይፍና ጦር መማዘዝ እንደጀብዱ ተቈጠረ። ኢትዮጵያም በገጠሟት የችግሮች ተደራራቢነት፣ የዐቅም ውስንነት፣ አንዳንዴም በአስተዳደር ድክመት ምክንያት፣ በተቀናጀ መልኩ ልትጋፈጣቸው ስላልቻለች፣ እሷንየማዳከም፣ አንድነቷን የማናጋት፣ ታሪኳን የማንቋሸሽ ዓላማ ከመላ ጐደል ለጊዜውምቢሆን ተሳክቶላቸዋል። ሥልጣንም እንደያዙ፣ የራሳቸውን አረመኔኣዊ ድርጊቶች ሲያስተሠርዩ፣ የባላንጣቸውን ግፍ ለፍርድ ሲያቀርቡ፣ በግልጥ ያሳዩት ነገር ቢኖር ሕጉናፍርድቤቱ፣ የፖለቲካቸው ደንገጡሮች እንጂ፣ ሌላ ትርጒም እንደሌላቸው ነው።
የሚገርመው ከእነዚህ ግለሰቦች፣ የጥቂቶቹ ወላጆች በአገር ክህደት የሚወነጀሉቢሆኑም፣ አብዛኞቹ ግን ኢትዮጵያ በታላቅ እንክብካቤ ያስተማረቻቸው፣ አገራቸውንከነጭ የባርነት ቀንበር አወጥተው፣ በጀግንነት ተዋግተው፣ መልሰው በማቋቋም የገነቧት የአርበኞች ልጆች ናቸው። ጀግኖቹም ራሳቸው የመማር ዕድል ሳያገኙ፣ትምህርት ቤት አሠርተው፣ አስተማሪ አስቀጥረው፣ ከፍተኛ መሥዋዕት ከፍለውያስተማሯቸው፣ እነዚህ ልጆቻቸው ከነሱ የተሻለ ኑሮ እንዲኖሩና፣ ኢትዮጵያንም በትምህርት ገበታ ባገኙት ዘመናዊ ዕውቀታቸው ገንብተዋት፣ በሥልጣኔ ከገፉት አገሮችጋር አስተካክለዋት፣ ከተቻለም አስቀድሟት፣ ከኋላቀርነትና ከድኅነት ማቅ አላቅቀዋት፣ ለቀጣዩ ትውልድ እንዲያስረክቧት በማሰብ ነበር። ግን ያ ሁሉ ሕልም ሁኖ ቀረ። ይባስብሎ ደግሞ፣ ልጆቹ እንደጀግኖች አባቶቻቸው መሆኑ ሲያቅታቸው፣ እንደማድነቅ ጠሏቸው። ብዙዎቹ ታሪካቸውን አኰሰሱ፤ ከነሱ በመወለዳቸው ተጸጸቱ፤ ጀብዷቸውንናቁ። አንዳንዶቹ በግልጥ ባይሉትም፣ ለነጭ ባለመገዛታቸው ተቈጩ።
በዚህ መልክ አገርና ወገን በማንቋሸሽና በመበታተን ተግባር በግንባር ቀደምትነትየመሩት የኤርትራ ነፃ አውጭ ድርጅቶችን ያቋቋሙት ናቸው። የኤርትራ ነፃነት ግንባርምሆነ፣ እሱን የተካው ሻቢያ በመባል የሚታወቅ ባላንጣው የኤርትራ ሕዝብ ነፃነትግንባር፣ ዓላማቸው ኤርትራን ከኢትዮጵያ መገንጠል ሲሆን፣ ይኸንንም ለማስፈጸምናለማፋጠን የቻሉት በልኡካኖቻቸውና ኰትኲተው ባሳደጓቸው የጡት ልጆቻቸው መሆኑን መገንዘብ ያስፈልጋል። ከልኡካኑ መካከል አዞ የተባለው የኢትዮጵያ ተማሪዎችንቅናቄ ቡድን፣ ከ፲፱፻፷ዎቹ የተማሪዎች እንቅስቃሴ ጀምሮ በኢትዮጵያ በየዘርፉ ለተከሠተው የታሪክ ግንዛቤና የርእዮተዓለም ቀውስም ሆነ ላስከተለው ኢሰብኣዊተግባር በከፍተኛ ደረጃ ተጠያቂ ነው ቢባልም፣ የጡት አባታቸውን ሕልም በግብር እውንእንዲሆን ያበቁት ግን ከአብራኩ የወጡት የኢትዮጵያ ሕዝብ አብዮታዊ ፓርቲ (ኢሕአፓ)ና የትግራይ አርነት ሕዝባዊ ወያኔ (ሕወኣት) ናቸው ማለት ይቻላል። ኢሕአፓና ሕወኣት፣ መጀመርያው በኅብረብሔርነት፣ ሁለተኛው በጐሣነት ላይ የተመሠረቱ የማይጣጣሙ ድርጅቶች መስለው ቢታዩም፣ በዓላማቸውና በርእዮታቸው ግን አንድመሆናቸው መረሳት የለበትም። የሁለቱም ዓላማቸው ሥልጣን ሲሆን፣ የተጠቀሙትም ከበስተጀርባቸው ያሉትን የአሳዳጊያቸውንና የአጋዦቻቸውን የመገንጠል ጥያቄ በኢትዮጵያ የጭቁን ብሔሮች ሽፋን ለማስፈጸም እንደሆነ ድርጊታቸው ይመሰክራል። የሁለቱም አንጃዎች ርእዮተ ዓለም ከ፲፱፻፷ዎቹ የተማሪዎች እንቅስቃሴ በተዋሱት፣ “ብሔር፣ ብሔረሰቦች የራሳቸውን ዕድል በራሳቸው የመወሰን መብት እስከመገንጠል” በሚል መርህ ዙርያ የተገነባ ሲሆን፣ ዋናው ልዩነታቸው የትኛው አስቀድሞ ይተግበርበሚለው ላይ ነው። ኢሕአፓ “ትግሉ ሊሠምር የሚችለው በኅብረብሔራዊ ድርጅት ሲመራ ነው” ሲል፣ ሕወኣቶች በበኩላቸው፣ “የለም፤ በቀዳሚነት የተለያዩ ጭቁንብሔር፣ ብሔረሰቦች በየራሳቸው ድርጅት አማካኝነት ትግላቸውን ጀምረው፣ ከዚያ በኋላየኅብረት ግንባር ሲፈጥሩ ነው” በሚል አቋም ላይ ነው። ስለዚህ ሁለቱም በስልት እንጂበርእዮተ ዓለም አይለዩም ማለት ተገቢ ነው።
ሁለቱም ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን የሚያንቋሽሹ፣ አባቶችንና ታሪክን የሚያዋርዱ፣በአጉል ትምክህትና ትዕቢታቸው ያበጡ፣ የማይስማማቸውን በጭካኔ ከማረድ ወደኋላየማይሉ፤ ለሥልጣንና ለገንዘብ ሲሉ አገር ከመሸጥ ወይንም ከጠላት ጐን ተሰልፈውከመውጋት፣ ዐይናቸውን የማያሹ ስለመሆናቸው፣ በየጊዜው በተለያየ አጋጣሚ የፈጸሙትድርጊታቸው ይመሰክራል። በምንም አኳያ ቢታዩ፣ ሁለቱም የአገርና የሥልጣኔ ጠንቅናቸው ማለት እጅግ የለዘበ አነጋገር ይመስለኛል። ሁለቱም በኢትዮጵያ ጥንታዊነትናታላቅነት አያምኑም። በነሱ አስተያየት፣ ከዚህ በላይ ደጋግመን እንዳየነው፣ ዓለምየሚደነቅበት፣ የመላው ዓለም ጥቊር ሕዝብ የሚኰራበት፣ የኢትዮጵያ ታሪክ የሚጀምረው፣ ከአፄ ምኒልክ ሲሆን፣ ሌላው የደብተሮች ፈጠራ ነው። ከስድስት ሺዓመታት በላይ ያስቈጠረውን፣ የኢትዮጵያን ሕዝብ የርስበርስ መወላለድ፣ በአምቻናበጋብቻ፣ በባህልና በሀብት፣ በቋንቋና በሃይማኖት መተሳሰር ይክዳሉ። ኢትዮጵያ ለነሱ፣“አንድ አማራ በተባለ ጨቋኝ ብሔረሰብ ወረራ የተቋቋመች፣ መቶ ዓመትየማይሞላ ታሪክ ያላት አገር ናት። በተጨማሪ፤ ኢትዮጵያ፣ አማራው በሁሉም ዘርፍየበላይነቱን ይዞ የሚገዛባት፣ አማራ ያልሆነው ብሔረሰብ ግን፣ በግፍና በገፍየሚማቅባት እስር ቤት በመሆኗ፣ ፈርሳ፣ ጨቋኝና ተጨቋኝ በሌለበት መልኩ፣ በነሱአምሳል በአዲስ መልክ መገንባት ይኖርበታል” ይላሉ።
መጠነኛ የማሰብ ችሎታ ላለው ሰው፣ የኢሕአፓና የሕወአት ርእዮተ ዓለምናስለኢትዮጵያም ታሪክ ያላቸው ግንዛቤ፣ የሕፃናት ቧልት ከመሆን አያልፍም። ከዚህ በላይካየነው እውነኛው ሁናቴ ጋር እጅግ አድርጎ ይማታል፣ ይጋጫል። ይሁንና፣ ኢሕአፓየኢትዮጵያን ፍጻሜ በሚከተለው በምድረገነት ስብከቱ፣ በአገር ፍቅር ስሜት የነደደውን፣ዘመናዊ ትምህርቱን ከነባሩ ሥርዐትና ወግ ማጣጣም ያቃተውን፣ የቦዘኔውንናየሕልመኛውን፣ እንዲሁም የግልቱንና የገልቱን ወጣት ቀልብ በሰፊው ሊስብ እንደበቃየማይካድ ሐቅ ይመስለኛል። ሁኖም አብዛኞቹ፣ ድርጅቱ ለሥውር ዓላማው ሲልየፈጠረው ነጭ ሽብር የተባለ የግድያ መፈክሩ ሰለባ በመሆን፣ ለእንግልትና ለእልቂትሲዳረጉ፣ከመሪዎቹ ራሳቸው በከፈቱት ጦርነት ጥቂቶቹ ቢሞቱም፣ ብዙዎቹግን፣ዕቅዳቸው ሲባክንና ሲመክን፣ እንደምንደኛ እረኛ ተከታዮቻቸውን ቀይ ሽብርበተባለ ጠላታቸው እጅ ጥለው፣ ጓዛቸውን ጠቅልለው፣ ወደውጭ አገር እንደፈረጠጡ፣የቅርብ ጊዜ ታሪክ ስለሆነ እዚህ መድገም ተገቢ አይመስለኝም።
ኢሕአፓ ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን ለማዳከም፣ ቢቻልም ለማጥፋት፣ ከተነሡትድርጅቶች አንዱ ቢሆንም፣ ለሥልጣን ግን አልበቃም። በለስ የቀናለት ሕወአት ብቻነው። ሕወአት እንደኢሕአፓ፣ በኤርትራ ነፃ አውጭ ድርጅቶች፣ በተለይም በሻቢያ፣ተኰትኲቶ ቢያድግም፣ ለአፄ ምኒልክ ቤተመንግሥት ያጨው ግን በቀዝቃዛ ጦርነትፍጻሜ ማግሥት የተከሠተው፣ አዲሱ የዓለም ኀይሎች አሰላለፍ ነው ማለት ይቻላል።ብቸኛዋ የዓለም ዘበኛ ሁና የቀረችው አሜሪቃ፣ ስለኢትዮጵያ ያላት እይታ፣ ሥጋትናፍራቻ፣ እንግሊዝ የዓለም ጠባቂ ከነበረበት ጊዜ የተለየ አልነበረም። አሜሪቃ በቀይ ባሕርአካባቢ ባላት ዘላቂ ብሔራዊ ጥቅሟ አኳያ ኢትዮጵያን ሲታያት፣ አደገኛ አገር ሁና ነውያገኘቻት። የገዢዎቿ አገርወዳድነት፣የሕዝቧ ሥራአፍቃሪነትና ታታሪነት፣ የታሪኳታላቅነት፣ በመላው ዓለም በይበልጥ ደግሞ በአፍሪቃና በሦስተኛው ዓለም ካላትዕውቅናና ከፍተኛ ተሰሚነት፣ እንደሌሎቹ የሦስተኛ ዓለም አገሮች በዓለም ባንክ ብድርሳትጨፈለቅ ምጣኔሀብቷን አስተካክላ ከመጓዛ ጋር ተደራርቦ፣ በቀላሉ የማትገባጠርአገር መሆኗ አሜሪቃን እጅግ ማሳሰቧ እንዳልቀረ መገመት ይቻላል። በአ. አ. ከሺ፱፻፸፫እስከ ሺ፱፻፸፯ ዓ.ም. በውጭ አገር ጉዳይ ጸሓፊ የነበሩት ዶር. ሄንሪ ክሲንጀር ላገራቸውመንግሥት አቀረቡ የተባለ ዘገባ እንደሚያመለክተው፤ ኢትዮጵያ ዕድሏ ሁኖ በዘመናዊሥልጣኔ ገፍታ ራሷን የቻለች አገር ብትሆን በማንም የማትደፈር መሆኗ አይቀሬ ነውይላል። ዶር. ክሲንጀር ይኸንን ሁናቴ አስቀድሞ ለመጋፈጥ፣ ከተቻለም ለማጨናገፍየሰጡት መፍትሔ፣ ሰላም በአገሪቷ እንዳይሰፍን፣ሕዝቧ በጐሣ ሥርዐት ተከፋፍሎርስበርሱ እየተጋጨ በማያባራ ሁኬት ተዘቅጦ እንዲኖር የሚረዳ መሆን አለበት” ይላሉ።በሳቸው ዘገባ መሠረት፣ ኢትዮጵያ ሰላም ካገኘች የማትቻል አገር ስለምትሆን፣
“አሜሪቃ በቀይ ባሕር ላይ ያላት ሚና ወደፊት ዋጋ እንዳያጣ፣እንዳያድጉማሰናከል ከሚገባቸው በቀይ ባሕር አዋሳኝ ታዳጊ አገሮች መካከል አንዷ ኢትዮጵያመሆን አለባት። ስለዚህ ከንጉሥ ኀይሌ ሥላሴ በኋላ ኢትዮጵያን የሚመራመንግሥት ሰላም እንዳያገኝና፣ አገሪቷም እንደዐረብ አገሮች ተከፋፍላና ተነጣጥላእንድትበታተን [ማድረግ ይገባል]፤ መንግሥታችን [በቀይባሕር የበላይነቱን መጠበቅየሚችለው] ኢትዮጵያን ከጎረቤቷ ከሱማሌ ጋር ብቻ ሳይሆን፣ ከፍለ አገሮቿንራሳቸውን በሰሜንና በደቡብ ከፋፍሎ፣ ደካማውን ወገን በመርዳት፣ ያላመፀውንጐሣ እንዲያምፅ በማበረታት፣ ከዳር ድንበሯ ለዘላለም ሁከትና ጦርነት እንዳይለያትበማድረግና፣ ፀረ–መንግሥት ተዋጊዎችን በሲአይኤ አደራጅቶ ሰላም በአገሪቷበመንሣት ብቻ ነው። — እኛ ያሳደግነው ውሻም ቢሆን ሊነክሰን ቢሞክርከሥልጣኑ በማስገልበጥ፣ ላንዲት ዘመን እንኳ በኢትዮጵያ ምድር ላይ ሰላምሳይሰፍን፣ ሰሜንና ደቡብ፣ ማለትም ኤርትራ፣ ትግሬ፣ አማራ፣ ጋላ እየተባባሉ እርስበርሳቸው እየተነካከሱ ለረጅም ጊዜ ከቈዩ፣ ቀይ ባሕር ለአሜሪቃ መንግሥትጠቃሚ በር ሁኖ ይኖራል። “
አሜሪቃ በርእዮተ ዓለማቸው የሚመሳሰሏትን ግን አገርወዳዶችና ፀረ–ብሔርተኞችየሆኑትን ድርጅቶች በማግለል፣ሕወአትን ለመደገፍ አላስፈላጊየተፍጨረጨረችበት፣ይኸንን ሥውር ዓላማዋን ለማሳካት ድርጅቱ ታማኝነቱንስላረጋገጠላት መሆኑ የሚያጠራጥር አይመስለኝም። ግን ያንድ ጐሣ መንግሥት በመባልእንዳይወቀስ በተሰጠው ምክር መሠረት፣ ሕወአት ከኅብረብሔራዊ የፖለቲካ ቡድኖችናሕዝብ ከጠላውና ዐንቁሮ ከተፋው ከደርግ መንግሥት ጋር ተፋልሞ ድል ከተጐናፀፈበኋላ፣ በአሜሪቃ ግፊትና፣ ሳያስብበት በተፈጠረው መላ ኢትዮጵያን የመግዛት ዕድል፣ታላቋን የትግራይ ነፃ ሬፓብሊክ የማቋቋም አሳቡን ለጊዜውም ቢሆን ለመጣል ተገደደ።ከዚያም፣ ለመርሀግብሩ አስፈጻሚ ይሆናሉ ብሎ ያሰባቸውን አጋር ድርጅቶች ፈጥሮየኅብረብሔርነት ሽፋን ለመስጠት ሲል ከየብሔረሰቦቹ ወደመመልመል ዘመቻ ገባ።ኢህአፓ ከመሰሉ ግራዘመም አቀንቃኞች አቋሙን ለማሳመን የበቃውን በመቀላቀል፣ልግምተኞቹን በመደምሰስ፣ አለበለዚያም ከአካባቢው በማባረር፣ ድርጅታዊ መዋቅርከሌላቸው ብሔሮች ደግሞ እንደራሱ መለስተኛ የማሰብና የመመራመር ችሎታያላቸውን እንደኅብረተሰቦቹ ልሂቃን በመምረጥ ከሰበሰበ በኋላ፣ በአምሳሉየተፈጠረውን ይኸንን የጐጠኞችና የአገር ካጆች ክበብ ነው ለማለት የሚያስከጅለውንየድርጅቶች ቅንጅት የኢትዮጵያ ሕዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢሕአዴግ) በሚል ስም አጠመቀው። ድርጅቶቹን ከበላይ ሁኖ ከሚቈጣጠረው ዳግማዊ ወያኔበመባል ከሚታወቀው ሕወሓት በተጨማሪ፣ኢሕአዴግ በመነሻው ሌሎች ሦስትየጠባብ ብሔርተኞች ድርጅቶችን ያጠቃልል ነበር። ሥልጣኑንም የተቋደሰው በሻቢያችሮታ እየተንቀሳቀሰ ክልሌ ነው በሚልበት አካባቢ በጊዜው የነበረውን የፖለቲካ ቀውስበመጠቀም፣ ይዞታውን ለማስፋፋት እየተቀላጠፈ ይሯሯጥ ከነበረው ከኦሮሞ ነፃነትግንባር (ኦነግ) ጋር ነበር። የኦነግ መሪዎች በሥልጣን ድርድር ባለመስማማታቸው ተዋጊወታደራቸውን በጦር ሜዳ ለጠላት ትተው በአይሮፕላን ሲፈረጥጡ፣ ኢሕአዴግብቻውን ያገሩ ፈላጭ ቈራጭ ሁኖ ቀርቷል።
ኢሕአዴግን ራሱን የኢትዮጵያ ሕዝቦች አብዮታዊ ዴሞክራሲያዊ ግንባር (ኢሕአዴግ) ብሎ ይጥራ እንጂ፣ በተደጋጋሚ በሥራው ያስመሰከረው ግን የኢትዮጵያን ሕዝብእንደማይወክል፣ አብዮታዊነት እንደሌለው፣ የዴሞክራሲም ሆነ፣ የኢትዮጵያናየኢትዮጵያዊነት ጠላት መሆኑን ብቻ ነው። ኢሕአዴግ ከተቋቋመበት ጊዜ ጀምሮአጉልቶ ያሳየው ነገር ቢኖር፣ የተዛባውን የሕወአትን ርእዮተ ዓለም ማስፈጸሚያ መሣርያመሆኑን ነው። ገና ከበረኻ ትግሉ ወቅት ጀምሮ ሕወአት ሁለት ነገር እንደማያፋልሙዓላማዎቹ አድርጎ ይዟል። አንደኛ ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን ማጥፋት። ሁለተኛየኢትዮጵያ ሕዝቦች ጠላትና ጨቋኝ የሚለውን አማራን መደምሰስ።
ኢሕአዴግ አማራ ብሎ በሠየመው ኅብረተሰብ ላይ ብዙ ግፍ እንደፈጸመና እንዳስፈጸመበገፍ ተገልጿል። ተፈጸሙ ከተባሉት ድርጊቶች አብዛኞቹ በሥዕል የተቀረጹ፣ ለሰውመብት በቆሙ ባስተማማኝ ብሔራዊና ዓለም–ዐቀፍ ድርጅቶች የተጠናቀሩ፣ እሙንበሆኑ ያይን ምስክሮች የተደገፉ ስለሆኑ ማስተባበሉ ከመደናቈርና የአትኳራ ግብግብከመግጠም ውጭ ሌላ ፋይዳ ያለው አይመስለኝም። የግፎቹ ኢሰብኣዊነትናየፈጻሚዎቻቸውም አውሬነት ለሚሰማ ሁሉ ከመዘግነን አልፎ፣ ሰው ሁኖ መፈጠሩንራሱን የሚያስጠላ ከመሆኑ የተነሣ፣ ልቦና ያለው ተመልካቺም ሆነ ሰሚ፣ በይስሙላመንግሥትነት በወያኔ የሚመራውን የኢሕአዴግ ገዢዎች፣ በጀርመንና በኢጣሊያንምድር ከታዩት፣ ከናዚና ከፋሽስት መንግሥታት መሪዎች፣ በምንም እንደማይለዩአስመስክረዋል ብል የተሳሳትሁ አይመስለኝም።
እንግዴህ እዚህ ላይ ጽሑፌን ባጭሩ ልቃጭ። ኢትዮጵያ ታላቅና ረጅም ታሪክ ያላትምድር ናት። እሷን የመሰለ ክቡርና ስመጥሩ አገር ማስተዳደር ሰፊ ዕውቀትና ብልህነትይጠይቃል። የዘውዱን ሥርዐት የገረሰሰው የደርግ አገዛዝ፣ የጥራዘ ነጠቆች ስብስብ እንደመሆኑ፣ በሁለቱም ረገድ አልታደለም። ከባዕዳን የተበደረውን ርእዮተዓለም በብረትኀይል ቢጭንባት፣ አገሪቷ አልቀበለውም ብትለው፣ ጭካኔና ግዽያ ተጠቅሟል። ኋላም፣“በሰይፍ የገደለ በሰይፍ ይሞታልና”፣ ደርግ ኢሕአዴግ በተባለ፣ በጉልበተኛ የጐሦችጥርቅም ድርጅት ከሥልጣኑ ለመባረር በቅቷል። ኢሕአዴግ የተካነው እንደደርግበገዳይነቱና የኢትዮጵያን ታሪክ በማዛነፍ ብቻ አይደለም። ከዘራፊነት አልፎ የአገሪቷንሀብቷን በመግፈፍ፣ መሬቷን ሸራርፎ ለባዕዳን በመስጠት፣ ግዛቷን በመገነጣጠልምነው። አባቶቻችን “አገር ሲያረጅ ጃርት ያፈራል” ያሉት ምሳሌዊ አባባል እውነተኝነትአለው ብለን ካልተቀበልነው በስተቀር፣ በታሪኳ ያልተደፈረች፣ በሥልጣኔዋ የብዙዎችመመኪያና ኩራት የሆነች አገር፣ እንዴት እንደዚህ በመሰለ በባዕድ አምላኪ፣ ለአገሩናለወገኑ፣ ለታሪኩና ለክብሩ ደንታ በሌለው፣ ከዚያም አልፎ ተርፎ በወንጀልና በዘረፋበተሰማራ አገዛዝ ሥር ልትወድቅ በቃች ለሚለው ጥያቄ የሆነ ያልሆነ መልስ በመስጠትከመቀባጠር ለጊዜው ሊፈታ የማይችል እንቆቅልሽ ነው ብዬ ማለፍ እመርጣለሁ።ካልሆነም መልሱን ለውድ አንባቢዬ እተወዋለሁ።
አሁን ባለንበት ወቅት አንድ ነገር ግልጥ እየሆነ ነው። ሕወአት በአጋር ድርጅቶቹመሣርያነት፣ ኢትዮጵያዊነትን ለመግደልና፣ ከሕዝቡ ጭንቅላት መንቅሮ ለማዉጣት፣ያልጠመደው ወጥመድ፣ ያልተጠቀመው መሣርያ፣ ያልፈጸመው ድርጊት፣ ያልደነገገውሕግ፣ ያልፈጠረው ምክንያት፣ ያልፈለገው ዘዴ ባይኖርም፣ እስካሁን ድረስኢትዮጵያዊነትንና የኢትዮጵያን አንድነት ሊያጠፋና ሊደመስስ ግን እንዳልቻለብዙዎቻችን እያየነው ነው። ለዚሁ ዓላማ ድርጅቱ ተግቶ በሠራ ቊጥር፣የኢትዮጵያዊነት መንፈስና ስሜት፣ በአብዛኛው ዘንድ እየተጠናከረ እንጂ፣ እየቀዘቀዘሲሄድ አልታየም። ይልቅስ ዛሬ ያለንበት የፖለቲካ ሁናቴ የሚያመለክተው፣ የኢሕአዴግመንግሥት ባለፉት ለሠላሳ ዓመት ያህል ሳይታክት የሸረበው ኢትዮጵያን የማፍረስ ደባከሽፎበት፣ አሁን በየቦታው በሕዝብ ዐመፅ እየተናወጠ ባለበት ወቅት፣ ከመሪዎቹ መካከል አብዛኞቹ የሥልጣን ዕድሜያቸውን ለማራዘም ሲሯሯጡ፣ ሌሎች ደግሞቅንነት የተላበሰ በሚመስል መንገድ የሙጥኝ ብለው ታላቂቷንና ኩሩ ኢትዮጵያንና ኢትዮጵያዊነትን በመቈናጠጥ ላይ ናቸው።
